Przedwojenne wytwórnie podstawek.

[Buhu]

Dzięki mgebicki - najbardziej mnie ciekawiło komu produkował podstawki Lewandowski i Zimniak - ciężko coś znaleźć na ich temat. A tak przy okazji - na waszej stronie katalogu podstawek jest już przygotowane info na temat podstawek przedwojennych. Jak tam z dalszymi pracami idzie ??

P.S Dzięki Piżmak - twoje wypije dopiero jutro

[mgebicki]

Buhu. Katalog PW już działa od grudnia. Trzeba się tylko zalogować i będziesz miał dostęp do 1908 PW podstawek.

[Buhu]

Dzięki za info, musiałem przeoczyć otwarcie. Kawał dobrej roboty. Pozwoliłem wprowadzić sobie podane przez ciebie informacje i skorygować poprzedni spis wytwórców podstawek. Również korzystając z waszego katalogu wpisałem poprawne wzory sygnatur. Poza tym znalazłem ciekawą notatkę - świadczącą o tym, że Drukarnia Kaszewskiego był pierwszym w Polsce producentem podstawek. Umieszczam wszystko poniżej.

[Buhu]

1.
Nazwa: Drukarnia "Secesja" Bochnia
Rok założenia: 1845
Rok zamknięcia/upaństwowienia: – po roku 1945
Adres: Bochnia – ul. Kazimierza Wielkiego 94 - od 1928 roku - ulica 3 Maja
Właściciel: Samuel Silberring
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji:
Podstawki wytwarzała dla: Brzesko - Browar Okocim, Będzin - Browar Gambrinus, Żywiec – Browar Arcyksiążęcy
Sygnatura: ,,SECESJA” BOCHNIA ; DRUKARNIA ,,SECESJA” BOCHNIA

2.
Nazwa: Zakład Graficzny Ch Łaskow i Syn
Rok założenia: 1894
Rok zamknięcia/upaństwowienia:
Adres: Wilno – ul. Subocz 9
Właściciel: Chonon Łaskow- od ok. 1938 roku - Miron Łaskow
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji:
Podstawki wytwarzała dla: Grodno – Browar Horacy Heller, Wilno – Browar Szopen (także wersja litewska )
Sygnatura: LIT.CH.ŁASKOW i SYN, WILNO ; LIT.CH.ŁASKOW I SYN, WILNO LIT.M.LASKOVAS VILNUS

3.
Nazwa: Alfred Masur – Fabryka Wyrobów Papierowych. Hurtownia Papieru. Drukarnia.
Rok założenia: 1869
Rok zamknięcia / upaństwowienia:
Adres: Rawicz – ul. Wały Poniatowskiego 6
Właściciel: Alfred Masur
Udziałowcy: Bruno Mazur i Karol Oestereicher.
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji:
Podstawki wytwarzała dla: Leszno – Browar Schneider, Nowy Tomyśl – Browar Pflaum
Sygnatura: MASUR·RAWICZ

4.
Nazwa: Jermułowicz Bergman Sosnowice
Rok założenia: 1881
Rok zamknięcia / upaństwowienia: w latach 1916-1922 przejęta przez Sosnowieckie Zakłady Graficzne SA.
Sosnowickie Zakłady Graficzne sp z.o.o - upaństwowienie 9.VI. 1949
Adres: Sosnowice - ul. Warszawska 8
Właściciel: Stanisław Jermułowicz
Udziałowcy: Sosnowickie Zakłady Graficzne - Kazimierz Warchałowski, Saturnin Sikorski i Władysław Piechowski.
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji:
Podstawki wytwarzała dla: Radom - Browar J Saskiego
Sygnatura: JARMUŁOWICZ -BERGMAN SOSNOWICZE

5.
Nazwa: Fabryka Kartonów i gilz do papierosów „AGOL” Poznań
Rok założenia: 1900
Rok zamknięcia / upaństwowienia: 1940 – konfiskata niemiecka i powierzona w użytkowanie Carlowi Jacobsenowi z Rewala . Upaństwowienie - 3 stycznia 1946 roku
Adres: Poznań – ul. Półwiejska 20 - od ok 1922 – ul. Górna Wilda 59
Właściciel: Stefan Loga – od 1938 roku - Bronisław i Sylwester Loga – od 1940roku - Carl Jacobsen
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji: 1928 roku – reklama prasowa w publikacji ,,50 jubileusz Towarzystwa Restauratorów na miasto Poznań i okolicę - Poznań 1928 ''
Podstawki wytwarzała dla: Bojanowo – Browar Bojanowo, Brzesko – Browar Okocim, Bydgoszcz - Browar Bydgoski, Czarnków – Browar Zamkowy, Czersk – Browar Pomorski, Częstochowa – Browar Szwede, Gniezno – Browar Braci Koteckich, Grodzisk Wielkopolski – Browar Grodzisk, Kobypole – Browar Kobypole, Krotoszyn – Browar Krotoszyn, Miłosław – Browar Fortuna, Nowy Tomyśl – Browar Pflaum , Poznań - Browary Huggera, Poznań – Browar Lackowski, Sępólno Krajeńskie – Browar Lux, Warszawa- Browar Haberbusch Schiele, Wyrzysk – Browar Kunz, Żnin – Browar Parowy, Żywiec – Browar Arcyksiążęcy
Sygnatura: AGOL · POZNAŃ ; · AGOL · POZNAŃ ; AGOL – POSEN ; AGOL · POSEN ; AGOL POZNAŃ ; AGOL – POZNAŃ ; AGOL


6.
Nazwa: Toruński Zakład Chromolitograficzny i Drukarnia - Edward Stefanowicz
Rok założenia: 1912
Rok zamknięcia / upaństwowienia: Po wybuchu II Wojny Światowej skonfiskowana i przekazana stolarzowi Williemu Heise .W październik 1941 roku Centrala Przesiedleńcza wynajęła obiekt i założyła w nim filię obozu przesiedleńczego dla Polaków "Szmalcówka”. Po wojnie drukarnia zwrócona Stefanowiczowi. Upaństwowienie -10 listopada 1950
Adres: Toruń - ulica Batorego 9/11 – po 1945 roku - ul. Bażyńskich 38/44.
Fila: Grudziądz – ul Wybickiego 5 i 7 - Grudziądzki Zakład Artystyczno-Litograficzny Otto Hering – Stefanowicz zakupił go w 1927 roku
Właściciel: Edward Stefanowicz - w czasie II Wojny Światowej - Willi Heise
Udziałowcy: Helena Stefanowicz
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji: 1938 – wpis w,,Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu rok 1938”
Podstawki wytwarzała dla: Skierniewice – Browar Strakacza
Sygnatura: CHROMOLIT 60 STEFANOWICZ, TORUŃ

7.
Nazwa: Karol Hessenmüller – Skład Bydgoszcz
Rok założenia: 1919
Rok zamknięcia/upaństwowienia:
Adres: Bydgoszcz – ul Gdańska 124
Właściciel: Karol Hessenmüller
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji:
Podstawki wytwarzała dla: Zbąszyń - Browar Parowy Gustaw Schütz
Sygnatura: Karl Hessenmüller Bydgoszcz

8.
Nazwa: Zakłady Przemysłowe i Wydawnicze - Ryngraf Spółka Akcyjna
Rok założenia: 1920
Adres. Centrala – Warszawa-ul. Bracka 4, Zakłady Graficzne – Kraków ul. Krupnicza 6
Właściciel: Spółka: Prezes Zarządu Spółki - Aleksander Dobrowolski, Zastępcy - T. Winiarz i S. Myczkowski , Dyrektor Naczelny Zarządu - Stanisław Kamiński.
Prezes Rady Nadzorczej – Franciszek hr Potocki,
Oddział Zakłady Graficzne - dyrektor: Teobald Bogusław Lankau i Władysław Skulski
Udziałowcy: Rada Nadzorcza liczyła 29 członków , Zarząd liczył 8 członków
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji: 1926 – reklama prasowa w ,,Przemysł Piwowarski R4 1926. Nr 4 ''
Podstawki wytwarzała dla: nieznane
Sygnatura: LIT ,,RYNGRAF” S.A – taka widnieje na przedwojennych etykietach ,,Zdroju Żywieckiego”

9.
Nazwa: Hugo Schwarzer
Rok założenia: 5 września 1929
Rok zamknięcia / upaństwowienia: 23 marca 1934
Adres : Katowice - ul. Kościuszki 47 /Jagiellońska 13
Właściciel: Hugo Schwarzer
Udziałowcy: Ryszard Szubert
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji: od 1929 – wpis do rejestru handlowego w ,,Gazeta Urzędowa Województwa Śląskiego, 1929, R. 8, nr 34”
Podstawki wytwarzała dla: nieznane
Sygnatura: nieznana

10.
Nazwa: Technopol - wykonywanie pierścieni uszczelniających oraz podstawek pod szklanki do piwa - sp z.o.o w Katowicach
Rok założenia: 30 grudnia 1933
Rok zamknięcia / upaństwowienia:
Adres : Katowice - ul. Jagiellońska 13 - od 1946 – Katowice-Ligota, Zagrody nr 3.
Właściciel: Ryszard Szubert - od 1946 roku - Herta Schwarzer i Ryszard Szchuber
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji: 1933 roku – wpis do rejestru handlowego w ,, Gazeta Urzędowa Województwa Śląskiego, 1934, R. 13, nr 13”
Podstawki wytwarzała dla: Tychy – Browar Książęcy
Sygnatura: TECHNOPOL G.M.B.H. KATTOWITZ 6

11.
Nazwa: Drukarnia Popularna – Piotrków Trybunalski
Rok założenia: Istniała już w 1938
Rok zamknięcia / upaństwowienia:
Adres: Piotrków Trybunalski – ul. Piłsudskiego 69
Właściciel: Salomon Blum
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji:
Podstawki wytwarzała dla: Piotrków Trybunalski – Browar Braulińskiego
Sygnatura: DRUK ,,POPULARNA” PIOTRKÓW

12.
Nazwa: Władysław Zimniak - Drukarnia
Rok założenia: 1940 ( dzierżawa drukarni )
Rok zamknięcia / upaństwowienia: Władysław Zimniak zostaje aresztowany w 1941 roku
Adres: Piotrków Trybunalski – Stary Rynek
Właściciel: Władysław Zimniak
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji:
Podstawki wytwarzała dla: Tomaszów Mazowiecki – Browar Knothe
Sygnatura: DRUK·W·ZIMNIAK - PIOTRKÓW

13.
Nazwa: Etykieta - Wytwórnia Etykiet i Banderol - Tadeusz Sarbiewski
Rok założenia: 1922
Rok zamknięcia / upaństwowienia:
Adres : Grudziądz – ul. Mickiewicza 13 - od 1932 – Plac 23 stycznia 14
Właściciel: Tadeusz Sarbiewski
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji: 1933 – reklama prasowa w ,,Księga Adresowa Miasta Grudziądza /Rok 1933.Jeuthe Feliks. Druk J. Hoffman ''
Podstawki wytwarzała dla: nieznane
Sygnatura: nieznana

14.
Nazwa: Zakład Artystyczno- Graficzny - Bernard Kaszewski
Rok założenia: 1925 roku
Rok zamknięcia / upaństwowienia: Prawdopodobnie 1930 rok ( ostatnie wpisy z ksiąg adresowych datowane są na rok 1930 )
Adres: Grudziądz – ul. Toruńska 18
Właściciel: Bernard Kaszewski
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji: 1925. Zakład Artystyczno-Graficzny - Bernard Kaszewski posiadał pierwszą w Polsce fabrykę podstawek do piwa. Była to drukarnia Kaszewskiego, w skład której wchodził Odział fabrykacji podstawek do piwa – pierwszy tego rodzaju w kraju - nota informacyjna z ,,Goniec Nadwiślański 1926.09.05 .R.2. Nr 204”
Produkcja: Wyrabiane podstawki uzyskały najwyższą nagrodę -Wielki Medal - na I Pomorskiej Wystawie dla Przemysłu i Rolnictwa w roku 1925. Wyroby wykonane były z pierwszorzędnej masy filtrowej – która po naciągnięciu wilgocią nie pozostawiała po sobie żadnych śladów. Firma potencjalnym klientom na życzenie wysyłała wzory lub próby. W 1927 roku (wg reklamy prasowej ) roczna produkcja podstawek wynosiła ok. 15 mln sztuk.

Podstawki wytwarzała dla: Chojnice – Browar A. Six'a, Grudziądz – Browar Kuntersztyn, Lwów – Browar LTAB, Podgórz k Torunia - Browar Pomorski , Rozdół - Browar Hrabiego Lanckorońskiego, Skierniewice – Browar Strakacza, Sosnowiec – Browar Gwarectwa Hr. Renard, Starogard Gdański - Browar Obywatelski, Szubin Wieś – Browar Szubin Wieś, Toruń - Browar Toruński Tow. Akcyjne BTT, Żywiec – Browar Arcyksiążęcy

Sygnatura: B KASZEWSKI GRUDZIĄDZ ; B KASZEWSKI – GRUDZIĄDZ ; d.B.KASZEWSKI – GRUDZIĄDZ. ; B. Kaszewski Grudziądz ; d. KASZEWSKI ·GRUDZIĄDZ ; Z.A.G GRUDZIĄDZ ; KASZEWSKI – GRUDZIĄDZ ; druk B.Kaszewski

Podstawki znane ze źródeł pisanych: W Reklamie prasowej w ,, Przemysł Piwowarski z 1 października 1927. R5. Nr. 40”- pojawiają się graficzne wizerunki podstawek wyrabiane przez Kaszewskiego dla: Bydgoszcz - Browar Bydgoski, Gniezno - Browar Braci Koteckich, Grodzisk Wielkopolski - Browar Grodzisk, Tychy - Browar Obywatelski, Warszawa - Browar Haberbusch Schiele, oraz produkcja dla Wolnego Miasta Gdańsk. Produkcje dla tego miasta potwierdza również wpis noty informacyjnej z ,,Goniec Nadwiślański 1926.09.05 .R.2. Nr 204” - ,, … Najlepszym dowodem są nieomal wszystkie browary całej Polski jak i wolnego miasta Gdańsk, które stale pokrywają swoje zapotrzebowanie w powyższej firmie... ”


15.
Nazwa: Drukarnia Znicz - Eustachy Kapeluszny
Rok założenia: 1928
Rok zamknięcia / upaństwowienia:
Adres : Grudziądz - Rynek 6
Właściciel: Eustachy Kapeluszny
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji: 1928 - reklama prasowa w,, Przemył Piwowarski - z 15 września 1928 roku”
Podstawki wytwarzała dla: nieznane
Sygnatura: nieznana

16.
Nazwa: Zakład Graficzny Mewa
Rok założenia: Istniała już w 1929 roku
Rok zamknięcia / upaństwowienia:
Adres : Grudziądz – ul. Lipowa 15 – od ok 1933 roku – ul. Focha.16
Właściciel: Karola Medwecki i Antoni Wazacz
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji: 1929 - reklama prasowa w ,,Przemysł Piwowarski. Rok 7.Nr 23. 8 czerwca 1929 r”
Podstawki wytwarzała dla: Brzesko – Browar Okocim, Bydgoszcz-Browar Bydgoski, Cieszyn-Browar Zamkowy, Drozdowo - Browar Lutosławskiego, Dzików – Browar Hr. Tarnowskiego, Lublin – Browar Vetter, Łódź – Browar Anstadta, Przemyśl – Browar Parowy Wiktoria, Radom – Browar Nektar, Równe – Towarzystwo Browarów Bergschlos, Sieradz – Browar Sieradz, Warszawa - Haberbusch Schiele, Zduńska Wola – Browar Parowy, Żywiec – Browar Arcyksiążęcy
Sygnatura: ,,MEWA” GRUDZIĄDZ ; ,,MEWA” GRUDZIĄDZ. ; MEWA · GRUDZIĄDZ

17.
Nazwa: Drukarnia – Lewandowski Wojciech
Rok założenia: istniała już w 1930 roku
Rok zamknięcia / upaństwowienia:
Adres: Grudziądz – ul. Toruńska 18 - od 1933 roku – Plac 23 stycznia 14
Właściciel: Wojciech Lewandowski
Podstawki drukowała od roku / źródło informacji:
Podstawki wytwarzała dla: Bydgoszcz – Browar Bydgoski, Grudziądz – Browar Kuntersztyn, Toruń /Podgórz - Browar Pomorski
Sygnatura: W.LEWANDOWSKI – GRUDZIĄDZ ; W.Lewandowski, Grudziądz

[Buhu]

Potentaci na podium to:
I - Agol Poznań - 18 browarów
II - MEWA - 14 browarów
III - Kaszewski - 10 browarów

Jak podliczyłem wszystko wyszło:
I - Agol - 19 browarów
II - Mewa- 14 browarów
III - Kaszewski - 11 browarów

Ale jeśli uznać za wiarygodną reklamę z Przemysłu Piwowarskiego wychodziło bo:

I Agol - 19 browarów
II Kaszewski - 17 browarów ( 11 znanych z podstawek i 6 z reklamy )
III Mewa - 14 browarów

[mgebicki]

Mam artykuł (notatkę) o Kaszewskim z 1925 roku. Możliwe ze to ta sama o której wspominasz.Nie mogę jej zamieścić, jakiś błąd mi cały czas wyskakuje. Podaj mi swojego maila

[Buhu]

Próbowałem ci wysłać na skrzynkę, ale wyskakuje błąd. Umieszczam to co znalazłem ostatnio o Kaszewskim - jeśli twoja nota jest inna to jakoś podeśle ci maila - dodawanie go publicznie zawsze kończy się zrzutem Spamu na pocztę - nie wiem czy on mają jakieś programy śledzące, czy inne ustrojstwa

[Buhu]

Bernard Kaszewski urodził się 17 marca 1895 roku w Grudziądzu. Praktykę w zawodzie drukarskim pobierał za granicą. W 1920 roku pracuje już jako drukarz w Grudziądzu. Zaczyna się również udzielać politycznie – zostaje działaczem plebiscytowym. W czerwcu 1920 roku – wraz z 5 innym grudziądzkimi drukarzami ( Apolinary Jaworski, Bernard Karski, Ignacy Pruszkowski, Jan Weiss. Leon Zabłoński ) Kaszewski udaje się do Olsztyna, w celu założenia drukarni plebiscytowej. W 1925 roku Kaszewski posiadający już ,, dotychczas znaną drukarnie”, postanawia rozszerzyć działalność – powołując do życia ,,Pierwszą w Polsce fabrykę podstawek do piwa, druków i reklam tłoczonych jak i glazurowanych najnowszej techniki w Grudziądzu Pomorskim pod firmą Zakład Artystyczno Graficzny Bernarda Kaszewskiego” . Zakład miał konkurować z przedsiębiorstwami zagranicznym , sprostać oczekiwaniom klientów i przyciągać ich korzystnymi cenami. Planowo miał składać się z 3 oddziałów.

Odział druków tłoczonych
Wytwarzający ,, druki na tekturze wypukłym czcionkami kolorowo tłoczone”. Ceny zaczynały się już od 5 groszy za sztukę i zależne były od wielkości wyrobu. Wykończenie druku było możliwe w kilku kolorach - cena była taka sama, niezależnie od wybranego zestawu barw.

Oddział szyldów i reklam glazurowanych
Wytwarzano je na grubej tekturze, oklejonej z dwóch stron. Dostępne były w kilku formatach m.in okrągłym owalnym czy trójkątnym W końcowym etapie produkt był glazurowany emalią imitującą szkło – co nadawało drukom lśniący kolor ,, jakby za szkłem”. Był to własny wynalazek Kaszewskiego, opatentowany w kraju jak i za granicą pod handlową nazwą ,,Beka Emalija Beka”. Dzięki zastosowaniu powyższej techniki reklama lub szyld zyskiwała długoletnią trwałość, można było je czyścić zwykła szmatą zamoczoną w letniej lub zimnej wodzie. Produkt był nowością na ówczesnym rynku i cieszył się ,,... ze względu oszczędności wielkim popytem przemysłowców jak i kupców krajowych jak i zagranicznych..”

Odział fabrykacji podstawek do piwa – pierwszy tego rodzaju w Polsce.
Wyroby wykonane były z pierwszorzędnej masy filtrowej – która po naciągnięciu wilgocią nie pozostawiała po sobie żadnych śladów. Firma potencjalnym klientom na życzenie wysyłała wzory lub próby. Produkt ,,... cieszył się jak największą frekwencją. Najlepszym dowodem są nieomal wszystkie browary całej Polski jak i wolnego miasta Gdańsk, które stale pokrywają swoje zapotrzebowanie w powyższej firmie... ”. Podstawki Bernarda uzyskały najwyższą nagrodę -Wielki Medal - na I Pomorskiej Wystawie dla Przemysłu i Rolnictwa w roku 1925. Kaszewski prezentował tam również swoje tłoczone reklamy. W 1927 roku (wg reklamy prasowej z Przemysłu Piwowarskiego ) roczna produkcja podstawek wynosiła ok. 15 mln sztuk.

Drukarnia Kaszewskiego produkowała również ,, Cudowne Obrazy Świętych, nocą świecące” po cenie jednego złotego. Do marca 1927 roku – dyrektorem zakładu był Karol Pelz. W latach 1927-1928 Kaszewski był również wydawcą socjalistycznego dziennika ,,Pomorski Głos Prawdy". Jednak 24 marca 1928 roku - w wyniku konfliktu z centralą z Warszawy - Bernard zakończył wydawanie gazety .Ostatni wpis na temat firmy Zakład Graficzny Bernarda Kaszewskiego pochodzi z 1930 roku. Księga adresowa Grudziądza z roku 1933 nie odnotowuje już działalności tego przedsiębiorstwa.


Źródło:
Gazeta Bydgoska - 10 lipca 1925 R4 nr. 156
Goniec Nadwiślański 1926.09.05, R. 2 nr 204
Polski przemysł i handel - wydawca Izba Przemysłowo Handlowa – 1930
Kalendarz Grudziądzki 1998 - wyd. Grudziądzkie Towarzystwo Kultury – 1998
Kalendarz Grudziądzki 2012 - wyd. Grudziądzkie Towarzystwo Kultury - 2011

Skany:
Goniec Nadwiślański 1926.09.05, R. 2 nr 204
Goniec Nadwiślański 1926.07.11, R. 2 nr 156
Słowo Pomorskie 1927.03.08 R.7 nr 54

[mgebicki]

Buhu, to ten artykuł „Pierwsza w Polsce...”. Ciekawią mnie bardzo te gdańskie podstawki. Bez sygnatury Kaszewski, albo nieznane dotąd jeszcze wzory.

[Buhu]

Jakby się oprzeć na reklamie z Przemysłu Piwowarskiego - oczywiście uznając że to uproszczona wersja graficzna - to jak dla mnie z waszego katalogu najbardziej pasuje Gdańsk - Danziger Aktien Bierbrauerei wzory: PW_GDAHV-011 i 012.

[grzeber]

Pięknie się temat rozwija. Podziękowania dla wszystkich za zebrane informacje i materiały.

[Buhu]

Też mi się wydaje, że idzie to nie najgorzej A przy okazji - mam dla was trochę reklam na BrowaryMazowsza. Tylko pytanie jest takie - wcześniej wysyłałem chyba koledze Darkowi na jego maila. Nie mogę go znaleźć w historii mojej poczty. Ten mail na waszej stronie jest aktywny ? - raz podsyłałem coś na niego i coś nie chciało dojść. Ale żeby nie odbiegać od tematu - powiększyłem jeszcze 3 wzory graficzne podstawek z Przemysłu Piwowarskiego




Z katalogu najbardziej wizualnie pasuje
Warszawa - Haberbusch Schiele PW_WARBW 007 -009




Tu na dole wydaje mi się że jest końcówka Ski i w środku Porter
Najbardziej podchodzi Porter Bydgoski z Browaru Bydgoskiego PW_BYDKU-007

Z kolei Gniezno - Browar Braci Koteckich jest w katalogu tylko produkcji Agolu





Tutaj Tychy - Obywatelski PW-TYCOB 002 - 006

[grzeber]

Ostatnia podstawka to raczej browar Starogard Gdański.
PW_STGBO-001 jest nawet sygnatura: B.Kaszewski Grudziądz

[Buhu]

7) W.ZIMNIAK - Piotrków

Władysław Zimniak w 1934 roku mieszkał w Łodzi na ulicy 28 Pułku Strzelców Kaniowskich nr 26. Był czynnym działaczem harcerskim- należał do 9 Łódzkiej Drużyny Harcerskiej. 6 kwietnia 1934 roku został wybrany do zarządu Spółdzielni Harcerskiej Czuj Czyn – w miejsce ustępującej z tego stanowiska Eugenii Szymańskiej. W spisie telefonicznym z 1938 roku widnieje informacja, że prowadził w Łodzi - pod adresem Zamenhofa 8 - sklep z materiałami piśmienniczymi.

Po wybuchu wojny podharcmistrz Zimniak zaczął działać w Szarych Szeregach. Dostarczył konspiracyjnej drukarni w Pabianicach - mieszczącej się w willi Brzeźińskich, przy ul. Żytniej - ręczną drukarkę tzw ,,bostonkę”. Władysław Zimniak samodzielnie prowadził także własną podziemną drukarnie w Łodzi – mieszczącą się na ulicy Zamenhofa 18. Drukował w niej regionalne podziemne pisemka harcerskie. W marcu 1940 roku zostaje wysiedlony – wraz z całą rodziną – do Generalnej Guberni. Zimniak osiedla się w Piotrkowie Trybunalskim. Tam dzierżawi drukarnie mieszczącą się na Starym Rynku – drukuje tam m.in materiały konspiracyjne. Równocześnie pełni funkcje komendanta piotrkowskiego hufca Szarych Szeregów - Roju ,, Sosnówka” . Na skutek donosu aresztowało go gestapo w marcu 1941 r. i w kwietniu znalazł się w obozie w Oświęcimiu. Wojny nie przeżył - rozstrzelano go pod ścianą śmierci 23 kwietnia 1942 roku.

Opis Rynku Trybunalskiego w Piotrkowie – zawarty na stronie Wikipedii – informuje nas, że ,, ,, Współcześnie rynek nosi nazwę Rynek Trybunalski, natomiast w przeszłości określany był różnymi nazwami, m.in. Stary Rynek, Plac Trybunalski”

Szukając dalej wiadomości o drukarni Władysława - według informacji o dzierżawie przez Zimniaka drukarni na rynku - najbardziej pasuje do tematu drukarnia Moszka Rozensztajna. Zakład mieścił się - do wybuchu wojny - w Piotrkowie pod adresem Rynek Trybunalski 4 . Tak, opierając się na publikacji Daniela Warzochy- drukarnie ową opisuje Andrzej Selerowicz : ,, Najaktywniejszą drukarnią żydowską była firma Jakuba Moszka Rozensztajna. Została założona w 1911 r. i mieściła się przy Placu Trybunalskim nr 4. Rozprawy i aforyzmy moralne w języku hebrajskim drukowano na zamówienie Wyższej Szkoły Rabinackiej w Ostrowie Świętokrzyskim, a także wiele podręczników szkolnych dla łódzkich szkół, niektóre literatury okolicznościowe dla Tomaszowa. Mazowieckiego i Radomska, artykuły syjonistyczne do Włocławka, kilka tomików beletrystycznych dla Warszawy, Łodzi i Sieradza. Główną częścią produkcji były jednak magazyny. Był to m. in. „Pietrokower Weker” [Piotrkowski Alarm] 1925-1930, 1936-1939 i Wochen Najes [Weekly News], 1931-1932.Wydawano także czasopisma dla Łodzi, Tomaszowa Maz., Radomska i innych miast, takich jak Bełchatów, Ostrowiec Świętokrzyski, Cieszyn czy Włocławek”

Cennych informacji na temat działań drukarni Rozensztajna dostarcza nam Izrael Szajn. Zakład Moszka drukował między innymi jednodniówki Bundu: ,,Najer Pietrkower Werker”- z 1 maja 1925( redaktor i wydawaca A. Wajcer ) ; ,,Unzer Najer Pietrkower Werker” z 8 maja 1925 ( redaktor i wydawaca M.Majerowicz ); ,,Algemajner Pietrkower Werker” z 15 maja 1925 roku ( radaktor i wydawca A. Rozencwajg ).

W roku 1925 przedsiębiorstwo Rozensztajna zaczęło drukować ,, Pietrkower Weker – Tygodnik polityczno-literacki-społeczny”. Na przestrzeni lat wydawanie czasopisma odbywało się z kilkoma przerwami ( 22.maja 1925 – 4 marca 1927; 6 stycznia 1928 – 25 października 1929; 21 sierpnia 1936 – 4 sierpnia 1939 ). Do 25.10. 1929 roku wydawcą pisma był A.Wajser zaś administracja wydawnictwa mieściła się pod adresem Rycerska 10. Od 21.VIII. 1936 - ,, Pietrkower Werker” - wydawał Piotrkowski Komitet Bundu - Red. i wyd.Chil Krzak – administracja Garncarska 1/3. 15 kwietnia 1927 roku czasopismo połączyło się z ,, Arbeter Cajtung” z Częstochowy.,, Arbeter Cajtung" ( Gazeta Robotnicza ) - była tygodnikiem poświęconym sprawom społecznym Częstochowy, Zagłębia i okolic. Od 1927 do 1937 roku - pod różnymi wydawcami - drukowana była w zakładzie Rozensztajna. ,,Księga Adresowa Miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego” z lat 1937-1939. informuje nas również, że na placu Trybunalskim 4 drukowano w tym czasie ,,Unzer Cajtung” oraz ,,Die Jüdische Stimme” – czasopisma, które w latach wcześniejszych drukowano w piotrkowskiej drukarni Abrama Markusa Horowicza.

Czasopisma i gazety piotrkowskie, które ukazywały się do 1939 roku, przestały wychodzić wraz z wybuchem II wojny światowej. W Piotrkowie powstało Getto piotrkowskie– pierwsze getto żydowskie na terenach okupowanej przez III Rzeszę Polski podczas II wojny światowej - funkcjonujące od 5 października 1939 do 29 października 1942 roku.



Źródło:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Getto_piotrkowskie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rynek_...e_Trybunalskim
Księga Adresowa Miasta Łodzi i Województwa Łódzkiego - 1937-1939
Szajn Izrael - Prasa Bundu w Polsce (1918-1939) w Kwartalnik Historii Prasy Polskiej - 1982
Daniel Warzocha " Przedwojenny Piotrków Trybunalski - żydowski Ośrodek Wydawniczo-drukarski [Piortkow Trybunalski przed wojną - edycja i Print Center żydowski]" w Słowo Żydowskie [ Jewish Voice ] - 2001
Anna Pielużek- Regionalna prasa piotrkowska jako źródło do dziejów miasta i regionu Piotrkowskie Zeszyty Historyczne 6 - 2004


Skany:
Pocztówka z Wikipedii przedstawia Rynek w Piotrkowie – z widoczną kamienicą nr 4. Na pierwszym piętrze widać drukarnie i zakład litograficzny. Wikipedia datuje wydanie pocztówki przed rokiem 1918.

[Buhu]

10) Alfred Masur -Rawicz

Firma ,, Alfred Masur - drukarnia i fabryka papieru " została założona w 1869 roku. Głównymi udziałowcami byli: Alfred Masur ( w niektórych spisach pisany jako Alfred Mazur ), Bruno Mazur i Karol Oestereicher. W skład przedsiębiorstwa wchodziły drukarnia, fabryka wyrobów papierowych i hurtownia papieru. Zakład znajdował się w Rawiczu na ul. Wały Poniatowskiego 6. W ogłoszeniu prasowym w ,, Kurierze Poznańskim" z 1931 roku - czytamy, że drukarnia poszukiwała zastępców na miasto Poznań.

Źródło - Rachunek drukarni ,, Alfred Masur" z archiwum allegro
Księga adresowa przemysłu, handlu i rzemiosła zachodniej Polski (Wielkopolski, Pomorza, Śląska i w. m. Gdańska)- 1925
Kurier Poznański - 1931.02.20- R.26 nr 82

Alfred Masur był niemieckim fabrykantem zamieszkałym w Rawiczu – zaczął prowadzić działalność w tym mieście już w 1869 roku. W Rawiczu mieszkał również Bruno Masur. Jeden z nich był członkiem założonego w 1896 roku Towarzystwa Upiększania Rawicza (Verschönerungsverein Rawitsch) - w publikacji przygotowanej na zlecenie gminy Rawicz czytamy - ,,... Jak donosiła ówczesna prasa, w skład jego pierwszego zarządu weszli: radca urzędowy sądu Waldmann, porządkowy Schmidt, naczelny lekarz dr Pfahl, nauczyciel Kesseler, właściciel księgarni Max Beran (jeden z wydawców rawickich pocztówek), właściciel hotelu Rohne, właściciel ogrodnictwa Buhle, fabrykanci Linz i Masur oraz mistrz sztuki ogrodniczej Schmidt...”

W niemieckiej księdze adresowej z 1906 roku znajdziemy informacje, że Alfred Masur prowadził w Rawiczu fabrykę cygar – jedną z wielu w tym mieście. Zakład jest wymieniany w spisach również w roku 1924. Inną dziedziną - w której funkcjonował Alfred - była branża papiernicza. Działalność rozpoczął ok roku 1909 [ Informacje znalezione na portalu szukajwarchiwach ( Archiwum Państwowe w Lesznie ) – dotyczące ,, Alfred Masur. Fabryka wyrobów papierowych, Hurtownia Papieru – Drukarnia, Rawicz” datowane są na lata 1909-1939 ]. Drukarnia ulokowana była na ulicy Wały Poniatowskiego 6. Znana jest kartka pocztowa z 1915 roku, na której widać zabudowania drukarni. Księga Adresowa z 1925 roku informuje nas ,że udziały w drukarni i fabryce papieru oprócz Alfreda mieli Bruno Mazur ( Masur ) i Karol Oesteraicher. Przedsiębiorstwo się rozwijało - w roku 1931 Alfred Masur poszukiwał przedstawicieli na miasto Poznań.

W roku 1923 Masur ( prawdopodobnie Bruno ) widnieje jako członek rawickiej Loży Wolnomularskiej Tempel der Bruderliebe. Założona w 1862 roku – jako jedna z dwóch luż działających Rawiczu w czasie zaborów – utrzymała się po roku 1918. W latach 1930-32 Bruno Masur pełnił funkcje Mistrza Katedry Loży Tempel der Bruderliebe. Z W 1930 roku loża liczyła 22 członków - zaś w okresie 1931/1932 - 18. Adresem Mistrza Katedry lub siedzibą loży była w roku ulica Wały Poniatowskiego 5 - zaś o okresie 1931/32 - ulica Mickiewicza.

W 1939 roku - po zajęciu miasta przez wojska niemieckie ( 5 wrzesień )- drukarnia Alfreda funkcjonowała dalej pod nowym adresem: Breslauer Stadtgraben 9. Bruno pełnił w niej funkcje kierownika. Obaj Masurowie w czasie wojny działali również w branży nikotynowej – zajmowali się handlem wyrobami tytoniowym. Trzeci udziałowiec drukarni – Karol Oesteraicher - wg informacji znalezionych na niemieckim portalu genealogicznym – został deportowany i zmarł w 1940 roku.

W styczniu 1945 roku wojska Radzieckie były już w okolicach Rawicza - obywatele pochodzenia niemieckiego coraz częściej myśleli o opuszczeniu miasta. Tak ten gorący okres opisuje na swoim blogu Tadeusz Pawłowski : ,, ...Rozkaz o ewakuacji wydany został ostatecznie 20 stycznia 1945 r. Tego też dnia część mieszkańców Rawicza ewakuowała się jednym z ostatnich pociągów w kierunku zachodnim. Pozostali wszelkimi możliwymi środkami wyjeżdżali z miasta. Chaos ucieczki potęgowały niezliczone ilości bagażu wywożonego przez Niemców. Na miejsce docelowe ewakuowanych z miasta Niemców wyznaczono początkowo Legnicę, skąd następnie zostali oni skierowani do obozu przejściowego w Delitzsch koło Lipska i rozlokowani w tej miejscowości bądź w innych ośrodkach tego powiatu. W Delitzsch do czasu kapitulacji Niemiec urzędował starosta rawicki. Do miejsca postoju dotarli m.in. Kurt Liebert, pełniący przez jakiś czas funkcję tzw. powiatowego męża zaufania, ślusarz Jaschik, właściciel drukarni Masur, rzeźnik Petzold i inni....” Alfred Masur zdążył opuścić miasto przed ofensywą wojsk radzieckich. 22 stycznia 1945 r. niespodziewany atak czołgów 4 armii pancernej 1. Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej zaskoczył Niemców, którzy wycofali się z miasta. Rawicz niezbyt ucierpiał w czasie walk. Jednym z niewielu budynków który miał mniej szczęścia - była opuszczona drukarnia Alfreda Masura. Według Tadeusza Pawłowskiego: ,,...W trakcie krótkich walk, jakie stoczono o Rawicz 22 stycznia 1945 r., miasto szczęśliwie niezbyt ucierpiało. Trudno ustalić dokładną liczbę zniszczonych budynków. Walerian Sobisiak podaje, że zostało zniszczonych jedynie 10 obiektów. Historiograf ten wymienia budynki mleczarni przy ulicy Przyjemskiego, zabudowania fabryki wyrobów papierowych Mazura przy Wałach Poniatowskiego, warsztaty napraw rolniczych przy Wałach Jana III, trzy domy mieszkalne przy ulicy 17 Stycznia (z fryzjernią Dobrzańskiego i sklepem artykułów żelaznych), dom ze sklepem artykułów papierniczych Mrówczyńskiego przy Rynku ..”


Źródło:

www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/11396975
www.tadeuszpawlowski.pl/archiwum-2006-2017/informacje-z-2021-roku/22-01-2021-r-76-rocznica-wyzwolenia-rawicza.html
Niemieckie Forum genealogiczne forum.ahnenforschung.net
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rawicz
Deutsches Reichs-Adressbuch - Adressen von Industrie, Gewerbe, Handel und Landwirtschaft. Sonderband 2, Provinzen Pommern, Posen, Ostpreussen, Westpreussen, Schlesien – 1906
Urzędowy spis abonentów sieci telefonicznej Okręgu Dyrekcji Poczt i Telegrafów w Poznaniu - 1924
Księga adresowa przemysłu, handlu i rzemiosła zachodniej Polski (Wielkopolski, Pomorza, Śląska i w. m. Gdańska) – 1925
Kurier Poznański 1931.02.20 R.26 nr 82
Polish Territory Annexed by Germany Business Directory 1941, 1942
Leon Chajn - Niemiecki Wolnomularstwo w Polsce Międzywojennej w Przegląd Zachodni nr 5-6 , 1971
Rawickie planty na starych pocztówkach i fotografiach - zespół redakcyjny Maciej Formanowicz, , Marta Hamielec, Magdalena Kaczmarek, Ryszard Sierociński - Rawicz 2017

Skany: Pocztówka z 1915 roku z opisem - Rawickie planty na starych pocztówkach i fotografiach - zespół redakcyjny Maciej Formanowicz, Marta Hamielec, Magdalena Kaczmarek, Ryszard Sierociński - Rawicz 2017