browary w Kłodzku

[ART]

info podesłał:

Wojciech Brzeźniak
Katowice 40-860
Ul.Lisa 4/8
Tel:032 254 18 87
E mail: pationkin@poczta.onet.pl


Na ulicy Ross-Strasse dziś ulica Śląska , na samym rogu tej ulicy , a ulicy Mühlgisse (może -gasse? (uliczka) przyp. ARTa) stał browar z wyszynkiem. Wyszynk działa do dziś pod nazwą "Krakowianka", a w dawnym browarze jest niskiej klasy zakład stolarski (a szkoda) browar ten nie był znany kolekcjonerom do września 2001 roku gdzie na starej mapie Kłodzka został zlokalizowany i wpisany do rejestru browarów przedwojennych jako "Kreuz Brauerei". O tym, że w tym miejscu był browar świadczy kształt domu z wyszynkiem jak i podpiwniczenia z pomieszczeniami parterowymi oraz brama wjazdowa od ulicy Śląskiej przy wyszynku . Brak jest daty powstania browaru choć można przyjąć , że jest to data wybudowania domu co też może być niezgodne z prawdą, gdyż browarnictwo w Kłodzku sięga wczesnego średniowiecza i w tym miejscu mógł być browar o bardzo starej tradycji, a dobra koniunktura na piwo pozwoliła na rozbudowę tego domu browarnianego. Nie wyjaśniłem jeszcze, że nazwa "dom browarniany" pochodzi z języka niemieckiego "Brauhaus" i świadczy o randze i zamożności właściciela browaru, a technologia warzenia piwa XIX wieku zaczynała się od góry, gdzie główny produkt leżakował w piwnicy, a następnie wędrował do wyszynku i do okolicznych sklepików jak i kawiarenek.

[ART]

Kłodzko cd.

autor: patrz post wyżej.

Następnym browarem zlokalizowanym , a nie wpisanym do spisu browarów działających jeszcze na początku XX wieku jest browar na rogu ulicy Grüne Strasse (dziś ulica Wojska Polskiego) , a Kirchgasse ( ulica Kościelna) dziś jest tam na parterze sklep, a na piętrach mieszkania czynszowe. Po browarze nie zostało nic - kamienica przebudowana ... tylko nazwa na mapie Hübner's Brauerei pokazuje , że jednak był tu browar i działał jeszcze na początku XX wieku . Dodaję, że brak wiadomości o tych dwóch browarach jest wynikiem trudno dostępnych opracowań jak i bardzo nikłym zainteresowaniem ze strony historyków w naszym kraju dziejami browarnictwa. Brak jest też butelek firmowych tłoczonych dla każdego browaru osobno, choć taka butelka świadczy o zamożności browaru to nie znaczy, że takowych nie było - a może piwo lane było do beczek i to na potrzeby własnej kawiarni trudno to dzisiaj określić.

[Piwowar]

Kłodzko jest najstarszą, historycznie potwierdzoną miejscowością na Śląsku.
Pierwsza wzmianka o położonym nad Nysą Kłodzką na wysokości 303 m nad poziomem morza Castellum Cladzco pochodzi z roku 981.
Lokacja miasta na prawie zachodnim na początku wieku XIII.
Od 1492 roku stolica Hrabstwa Kłodzkiego „Grafschaft Glatz” .
W 1742 roku przechodzi pod panowanie pruskie.
Podobno jeszcze w drugiej połowie XX wieku podlegało kościelnie pod diecezję w Pradze.
Najokazalszą budowlą Kłodzka jest potężna, wznosząca się nad miastem twierdza.
Obrazek przedstawia miasto w 1532 roku.

[Piwowar]

Postanowiłem nieco odświeżyć ten dawno zapomniany temat, ponieważ dzięki uprzejmości kolegi Pationkina posiadam skan owej mapy Kłodzka. Jej jakość jest co prawda nie najlepsza, ale większość nazw ulic można odczytać, a co znaczą mniejsze napisy można się w większości domyśleć.
Na szczególną uwagę zasługują rzeczywiście „Kreuz Brauerei” i „Hübner’s brauerei”. Wydaje mi się dosyć nieprawdopodobne aby uwadze niemieckich biurokratów uszły aż dwa czynne browary, tym bardziej jeżeli zaznaczone są na planie miasta, czyli musiały być powszechnie znane. Posiadam wykaz browarów kłodzkich z roku 1893, w którym ani jeden, ani drugi browar pod tą nazwą nie figuruje.

1) Anton Blecha
2) A. Brosig
3) Anton Lindner
4) Max Müller
5) Joseph Rolle
6) Gebrüder Stephan
7) Nathan Zimmermann

Spis wymienia jedynie nazwiska właścicieli, w przypadku „Kreuz Brauerei” może więc chodzić o browar, który w herbie posiadał krzyż, a jego właścicielem mógł być jeden z wyżej wymienionych piwowarów. Jest to co prawda tylko moja indywidualna hipoteza, ale myślę że można ją wziąć pod uwagę.
W przypadku „Hübner’s Brauerei” sprawę komplikuje występujące w nazwie browaru nazwisko. Położenie zakładu w okolicy rynku może wskazywać na stary dom mieszczański z przywilejem piwnym. Jeżeli nie jest to nazwisko na przykład jednego z poprzednich właścicieli, należałoby rzeczywiście przypuszczać, że został on przeoczony, chociaż trudno mi w to uwierzyć.

[Piwowar]

Spis browarów polskich wymienia w Kłodzku 10 browarów od drugiej połowy XIX wieku. Najmniejsze z nich należały do rodzin Opitz, Wolf, Wunsch i Rolle.

Brauerei Guttwein 1865 - 1870
Brauerei J. Siegel 1870 - 1874
Brauerei J. Opitz 1874 – 1880

Brauerei Koschel 1865 - 1872
Brauerei A. Wunsch 1872 - 1880

Brauerei Hilbert 1865 - 1870
Brauerei Friedr. Wolf 1870 - 1875
Brauerei Friedr. Wolf Witwe (Witwe = wdowa) 1875 – 1880

Wszystkie trzy browary przestały warzyć piwo w roku 1880, przy czym o browarze rodziny Wolf znajdującym się na skrzyżowaniu dawnych Gerbergasse i Rossmarkt wiadomo, że funkcjonował dalej jako restauracja.
Browar Josepha Rolle funkcjonował do roku 1895. Spis browarów podaje dane od roku 1865, należy jednak przypuszczać, że wszystkie cztery browary zostały założone wcześniej.

[Piwowar]

Tak wygląda były browar i restauracja rodziny Wolf dzisiaj.

[Piwowar]

Budynek łatwo rozpoznać, ponieważ nad byłym głównym wejściem do lokalu do dziś zachowała się rzeźba przedstawiająca wilka.

[Piwowar]

Jednym z mniejszych zakładów w mieście był browar Antona Blechy. Nie wiadomo kiedy powstał, według spisu browarów polskich Anton Blecha był właścicielem w latach 1865 – 1898. Jego następcą był Michael Kirchberger. O nim wiadomo już tyle, że produkował piwa górnej fermentacji w malutkim browarze, bez pomocy jakichkolwiek maszyn. Browar był napędzany siłą mięśni ludzkich lub za pomocą zwierząt, lecz mimo to przetrwał do roku 1920. Na zdjęciu jest to budynek znajdujący się z prawej strony, który jak poinformował kolega Pationkin stoi do dziś.

[Piwowar]

Zastanawia mnie też położony między Malzstrasse i Königsheiner Strasse „Glatzer Brauhaus“, największy z zaznaczonych na mapie browarów.
Według spisu browarów polskich zakład ten istniał do roku 1920.

Brauerei A. Brosig 1865 - 1889
Glatzer Brauhaus, Leop Ascher 1889 - 1907
Glatzer Brauhaus, Leop Ascher , Inh. Curt Ascher1907 – 1920

Moje informacje na temat tego browaru są bardzo skąpe i urywają się w roku 1907, kiedy Leopold Ascher był właścicielem browaru produkującego piwa dolnej fermentacji. Nie udało mi się niestety po 1908 roku znaleźć żadnej wzmianki o tym zakładzie.

[Piwowar]

Udało mi się natomiast zrobić kilka fotografii, na których widać budynki byłego browaru. Nie wiem co mieściło się w nich w ciągu ostatnich osiemćdziesięciu lat, ale może znajdzie się ktoś, kto będzie umiał mi pomóc.

[Piwowar]

Ujęcie z drugiej strony

[Piwowar]

Trochę więcej informacji udało mi się zebrać o czterech największych browarach Kłodzka, choć tutaj też natrafiłem na pewne niejasności.

Bürgerliches Brauhaus Glatz, czyli browar mieszczański, powstał rzekomo w roku 1848, taką datę podaje przynajmniej spis browarów polskich. Według moich danych z roku 1893 browar istniał już ponad pięćdziesiąt lat, czyli musiał zostać założony przed rokiem 1843.
W latach 1865 – 1871 działał pod nazwą „Rosenberg`sche Brauerei“, następnie w latach 1871 – 1907 jako „Brauerei Nathan Zimmermann“. Nie wiem kiedy Nathan Zimmermann przebudował swój browar, w każdym razie w ostatnich latach XIX wieku był to już browar parowy ze słodownią. Produkował on rocznie około 5000 hl piwa dolnej fermentacji, z którego sporą część napełniano do butelek.
W 1907 roku browar przejęła spółka z ograniczoną odpowiedzialnością o nazwie „Bürgerliches Brauhaus Glatz GmbH“.
Dyrektorem działu kupieckiego tej spółki został Paul Hein, dyrektorem działu technicznego mistrz piwowarski i słodowniczy Willy Schulze. Zakład był wyposażony w maszynę parową, kotły warzelne ogrzewane parą, maszynę chłodzącą firmy Linde oraz światło elektryczne. Produkowano piwa dolnej i górnej fermentacji oraz słód na użytek własny.
Po 1915 roku zmieniła się dyrekcja zakładu. Dyrektorem działu kupieckiego został Fritz Schneider, natomiast dyrektorem technicznym mistrz piwowarski i słodowniczy Franz Pioschzik. W 1920 roku browar zamknięto.

[Piwowar]

Browar braci Stephan (Brauerei Gebrüder Stephan) powstał jako Brauerei Stephan w roku 1843.
Spis browarów polskich podaje:

Brauerei Stephan`sche Erben (Erben = spadkobiercy) 1865 – 1872
Brauerei A. Stephan 1872 – 1880
Brauerei Gebrüder Stephan (Gebrüder = bracia) 1880 – 1912
Lagerbierbrauerei Gebrüder Stephan OHG 1912 – 1920
Brauerei Gebrüder Stephan 1920 – 1935

Pod koniec wieku XIX stego bracia Stephan byli właścicielami browaru parowego i słodowni. Browar produkował piwa dolnej fermentacji, którego część była napełniana do butelek. Funkcję mistrza piwowarskiego pełnił F. Grieger.
W 1912 roku właścicielem browaru została spółka OHG (Offene Handels Gesellschaft = Otwarta spółka handlowa), w której bracia Stephan występowali jako wspólnicy. Funkcję mistrza piwowarskiego pełnił w tym okresie Artur Stokowy. Zakład produkował piwa dolnej i górnej fermentacji oraz słód na własne potrzeby i na sprzedaż. W 1935 roku wstrzymano produkcję piwa i słodu.

[Piwowar]

Piwowar Anton Lindner zbudował browar przy Königsheinerstr. 692 a w roku 1873. Po jego śmierci w 1902 roku zakład przejął jego syn Adolf, który natychmiast rozpoczął modernizację zakładu. W rok później browar był już wyposażony w maszynę parową, kotły warzelne podgrzewane parą oraz w nowoczesną maszynę do napełniania butelek. Zatrudniony mistrz piwowarski i słodowniczy Paul Mattern produkował do roku 1920 piwa dolnej i górnej fermentacji oraz słód. Słodownia była na tyle wydajna, że pozwalała na sprzedaż słodu innym browarom.
Według spisu browarów polskich w latach 1920 – 1938 właścicielem browaru był Paul Weinitschke, w latach 1938 – 1942 Karl Weinitschke.
Mnie nie udało się jednak po 1920 roku znaleźć żadnych danych dotyczących tego browaru. Nie wiem też gdzie się znajdował. Być może można go powiązać z restauracją „Schwarzer Adler“, znajdującą się również przy tej ulicy. Na mapce restauracja ta jest oznaczona numerem 15.

[Piwowar]

Jedynym browarem, który zdołał przetrwać II wojnę światową był browar Müllera. Zakład założył Julius Müller w roku 1854. W 1887 roku przejął go jego syn Max, od którego w 1908 roku odkupił go Franz Thiel. Według spisu browarów polskich od tego roku browar nazywał się „Müller’s Lagerbierbrauerei“. Mnie udało się znaleźć wzmiankę o „Müller’s Lagerbierbrauerei“ z roku 1907. Browar należał wtedy jeszcze do Maxa Müllera i produkował piwa dolnej oraz górnej fermentacji.
Franz Thiel rozbudował zakład po raz pierwszy w roku 1911. Wyposażył go w maszynę parową, kotły warzelne z bezpośrednim paleniskiem firmy Weigel z Nysy o wydajności 40 hl na warkę, światło elektryczne oraz maszynę do napełniania butelek. Maszyna parowa wyprodukowana w 1910 roku napędzała browar według informacji Krzysia do końca drugiej wojny światowej.
Browar produkował jasne i ciemne piwa typu Lager oraz mocne typu Bock i bezalkoholowe Caramelbier. Ponadto produkowano słód na własne potrzeby. Funkcję mistrza piwowarskiego pełnił początkowo Emil Sottenburger, a po 1915 roku Johann Willenbacher.
W 1923 roku browar został ponownie zmodernizowany. Zainstalowano urządzenie do suszenia wysłodków firmy Ponndorf oraz betonowe, otwarte zbiorniki fermentacyjne. Leżakownię wyposażono w nowe zbiorniki z aluminium, choć większa część piwa w dalszym ciągu leżakowała w drewnianych bekach. Zakupiono maszynę do produkcji lodu o wydajności 50 000 kalorii oraz automatyczną taśmę do mycia i napełniania butelek firmy Enzinger - Union. Zatrudniono też nowego piwowara, którym był Braumeister Emil Schleicher.
W 1927 roku firma posiadała składy piwa w Stroniu Śląskim, w Dzikowcu koło Kłodzka, Bardzie Śląskim, Dusznikach oraz w Sosnowej koło Kamieńca Ząbkowickiego. Produkowano ciemne i jasne piwa typu Lager, piwo słodowe, lemoniady i wodę mineralną. Oprócz sześciu zaprzęgów konnych posiadano 2 samochody ciężarowe do rozwożenia piwa.
W 1929 roku browar posiadał już tylko trzy składy piwa, w Dzikowcu, Bardzie i Stroniu Śląskim. Ilość zaprzęgów konnych zredukowano do trzech.
W latach trzydziestych funkcję mistrza piwowarskiego objął Brauführer Bruno Fischer. Browar produkował w tym okresie głównie jasne i ciemne piwa typu Lager (bardzo popularny był Pilzner), piwa mocne, piwa górnej fermentacji, słód na własne potrzeby, lód, wodę mineralną i lemoniadę. Zaprzęgi konne pozostały tylko dwa, do pociągu których służyły cztery konie.

Produkcja browaru Zatrudnieni pracownicy

1914 – 8 000 hl 1927 – 23 osoby
1920 – 9 500 hl 1929 – 25 osób
1925 – 12 000 hl 1939 – 30 osób
1929 – 12 000 hl