Browar w Szymonkowie

[Piwowar]

Co do suszarni słodu, to na Śląsku, poprzez Czechy, aż do Bawarii, popularne były tak zwane suszarnie siodłowe. Tutaj przykład z browaru U Fleku w Pradze. Jak widać po osmolonych ścianach, pierwotnie suszono bezpośrednio dymem, a że palenisko znajdowało się w niewielkiej odległości od siatki suszarni, słody tak produkowane nadawały się do produkcji piw o ciemnej barwie. Musiały też mieć posmak wędzony.

Jak skarżył się opolski piwowar w 1812 roku: „Suszarnia słodu jest prawdziwą wędzarnią, a nie suszarnią i jej budowniczy powinien być, jak tylko się suszy, zamykany tam o chlebie i wodzie, aby więcej takich zwariowanych budowli nie stawiał”. Skarga ta prawdopodobnie poskutkowała, ponieważ w latach trzydziestych XIX wieku opolska suszarnia była określana jako suszarnia typu angielskiego.

[Piwowar]

Carl Schober, właściciel browaru w Witoszowie Górnym koło Świdnicy, przebudował swoją suszarnię dopiero w 1905 roku tak, aby móc produkować słód nie wędzony.

[Piwowar]

Suszarnia słodu w Szymonkowie do 1890 roku też pewnie należała do suszarni siodłowych.
Poniżej dwa przykłady suszarni dwupoziomowych z 1890 roku, które pozwalały na powolne podsuszenie zielonego słodu na górnej siatce i końcowe wysuszenie na dolnej. Pierwsza zaprojektowana przez firmę Einenkel z Chemnitz, druga przez firmę Topf z Erfurtu.

[szymonkow]

jak duże to były obiekty, wie Pan może?

[Piwowar]

Suszarnia w Witoszowie miała wymiary 7,5 m na 3,60 m, ale był to browar malutki. W Kup pod Opolem suszarnia miała wymiary około 4 m na 1,8 m, natomiast w Pradze U Fleku, to już jakieś 15 m na 3 m.

[Piwowar]

Muszę poprawić błąd, w Szymonkowie w 1875 roku firma Noback & Fritze z Pragi zainstalowała nową, mechaniczną suszarnię słodu, więc w 1890 roku nie mogło być tam już suszarni siodłowej. Patrząc na wielkość produkcji browaru, wymiary nowej suszarni musiały wynosić około 3m na 3m, lub 4 m na 4m.

[szymonkow]

Dziękuję za informację. Rozejrzę się za tą suszarnią, może jakieś relikty są, jak już wiem czego szukać. Mógłbym prosić o podanie źródła tej informacji o zainstalowaniu nowej suszarni?

[Piwowar]

Informacja pochodzi z czeskiej książki o budowniczych browarów Noback i Novak, szczegóły podam jutro. Postaram się też znaleźć jakąś ilustrację, bo w wyżej wymienionej książce takiej niestety nie ma.

[szymonkow]

Jakby mi Pan podał email to podeślę Panu więcej zdjęć i informacji o naszym browarze.

[Piwowar]

Znalazłem przykłady suszarni firmy Noback, z pojedynczymi oknami oraz z podwójnymi. Jedno zdjęcie przedstawia widok dzisiejszy suszarni browaru akcyjnego w Ostrove nad Ohri. Ilustracje pochodzą z poniższego źródła
Holub, Petr & Milan Starec: „Noback vs. Novak : stavitele pivovaru“ Ćeske vysoke uceni technicke v Praze, Vyzkumne centrum prumysloveho dedictvi Fakulty architektury, Praha 2019

Mój adres:
piwowar@browar.biz

[szymonkow]

To u nas może być to ten budynek, co na zdjęciach. Widać, że dostawiono go do pierwotnej wcześniejszej bryły, w czasach młyna przerobiono na silos. Wtedy też pewnie zlikwidowano ten komin z góry. Poddasze od środka nosi ślady przebudowy, zawsze zastanawiało mnie, po co tam były jakieś dodatkowe murki, nie pasujące do reszty. To może być ta suszarnia. Co Pan myśli? Pierwsze zdjęcie 2024, drugie 1997, na trzecim przed 1899 rokiem, widać ten ala komin oraz to samo na czwartym oraz piątym około 1912. Ostatnie zdjęcie najwyższa kondygnacja, nad nią e suficie okrągły otwór i poddasze 2024 rok. Są dostępne może jakieś plany jak wygalało to od wnętrza na trzecim zdjęciu od Pana? Wybiorę się tam w tygodniu i popatrzę.

[szymonkow]

Dodaję zdjecia

[szymonkow]

tutaj wnętrze

[Piwowar]

Okrągły otwór w suficie wskazuje na to, że to właśnie była suszarnia słodu.

[Piwowar]

Kiedy przed laty natknąłem się w pewnej gazecie z 1869 roku na artykuł dotyczący statystyki podatku piwnego na Śląsku, okazało się że na siódmym miejscu pod względem zapłaconego podatku znajdował się browar rodziny Walewskich z Szymonkowa w powiecie kluczborskim. Właściciel zapłacił w 1868 roku 3.908 talarów podatku słodowego, co przy 20 srebrnych groszach za każdy zużyty do produkcji piwa cetnar słodu odpowiadało 2.600 cetnarom [1]. Z tej ilości słodu można było wyprodukować około 5.000 hl piwa leżakowego, które według tego źródła zostało w całości sprzedane w nowej piwnicy ratuszowej we Wrocławiu.
Zbliżając się do wioski, z daleka widać na wzgórzu duże zabudowania. Mieszkańcy wioski twierdzą, że są to pozostałości po młynie. Mało kto wie, że młyn urządzono w 1923 roku w pomieszczeniach byłej gorzelni, natomiast gorzelnię urządzono w 1899 roku w pomieszczeniach po byłym browarze, który w połowie XIX wieku należał do najznaczniejszych zakładów piwowarskich na całym Śląsku [2]. Dobra szymonkowskie należały od 1792 roku do rodziny von Lüttwitz. Do głównych źródeł dochodu należały hodowla owiec, lecz właściciele inwestowali też w inne gałęzie gospodarki. W latach 1826 – 1846 funkcjonowała tam huta szkła, w 1845 roku jest wzmianka o browarze i gorzelni [3]. Browar osiągnął w drugiej połowie XIX wieku sławę i uznanie, lecz nie dzięki jego właścicelom, tylko dzięki dzierżawcy, który przejął go w 1847 rok

August Haselbach

August Haselbach (1820 - 1896) pochodził z Nordhausen w górach Harzu. Tam urodził się w 1820 roku, lecz już w 1832 roku jego rodzice przenieśli się na Śląsk, gdzie wzięli w dzierżawę restaurację przy drodze wiodącej s Legnicy do Złotoryi. Prawdopodobnie interes nie szedł zbyt dobrze, ponieważ kiedy August Haselbach w 1834 roku podjął naukę zawodu piwowara w browarze mistrza Rothe w Wysocku?, jego ojciec nie był w stanie zapłacić właścicielowi browaru należności za naukę syna. Z tego powodu August nie pracował jako uczeń przez trzy lata, tak jak to z reguły bywało, lecz musiał przepracować cztery lata. Nie wiemy gdzie nabierał praktyki jako czeladnik piwowarski, z reguły trwała ona co najmniej kolejne trzy lata. Kiedy w wieku 26 lat objął funkcję mistrza piwowara w browarze von Raumera w Zimnej Wodzie koło Lubania, potrafił już warzyć piwa metodą bawarską. Przepracował tam zaledwie jeden rok i w 1847 roku starał się o dzierżawę browaru rodziny von Lüttwitz w Szymonkowie. W świadectwie wystawionym Haselbachowi na pożegnanie von Raumer napisał między innymi: „W ciągu wielu lat zarządzania gospodarstwem nigdy nie miałem w mojej służbie zdolniejszego fachowca w swoim zawodzie i bardziej dobrze wychowanego człowieka.“[4] Piwo leżakowe warzone przez Haselbacha sprawiło, że wioska Szymonków w krótkim czasie stała się sławna. Cieszyło się popularnością nie tylko w najbliższej okolicy. August Haselbach ożenił się z córką rolnika z Ligoty Kluczborskiej. Jej rodzina posiadała w Namysłowie przed bramą Krakowską restaurację, tak zwany „zajazd Pietzonka“. Tam szynkowano piwo szymonkowskie i w Namysłowie Haselbach znalazł później ostatecznie swoje miejsce. Właściciel browaru von Lüttwitz widział oczywiście jakie sukcesy odnosi Haselbach ze swoim piwem i kiedy w 1858 roku budował nowy pałac, postanowił też zainwestować w browar. Do 1859 roku browar został unowocześniony, w prasie podkreślano przede wszystkim rozległe piwnice fermentacyjne i leżakowe. Napęd browaru zapewniała maszyna parowa o mocy 14 koni mechanicznych. W nowo wyposażonym browarze August Haselbach mógł pokazać cały swój potencjał. Jego piwo leżakowe miało 12% ekstraktu, piwo eksportowe 18 %, a koźlak nawwet 20 %. Do najpopularniejszych lokali, w których szynkowano szymonkowskie piwo należal tak zwany Ogródek Szymonkowski we Wrocławiu i zajazd Pietzonka w Namysłowie. Dodatkowe rynki zbytu posiadano w Kępnie, Ostrowie, Miliczu, Kazanowie, Oleśnie, Lublińcu, Bytomiu, Gliwicach, Katowicach, Brzegu, Oławie i Oleśnicy. Umowa na dzierżawę skończyła się jednak w 1862 roku i właściciel zażądał od Haselbacha za przedłużenie dzierżawy takiej sumy, że ten zrezygnował i za cenę 6275 talarów kupił zapuszczony browar zakonu krzyżackiego w Namysłowie [5]. Browar ten znajdował się w momencie przejęcia w bardzo kiepskim stanie. Był tak usytuowany, że przy deszczowej pogodzie woda z ulicy lała się do wnętrza, ale posiadał też własny ogród chmielowy i lokal z wyszynkiem. Nie wiemy, czy rodzina von Lüttwitz żałowała, że straciła tak dobrego fachowca. Browar szymonkowski nie stracił w kolejnych latach na popularności. Kiedy go jednak w 1899 roku z powodu nierentowności zamykano, namysłowski browar Augusta Haselbacha warzył rocznie około 100 000 hl piwa i był największym zakładem piwowarskim w całym powiecie.

Piwnica szymonkowska we Wrocławiu

Po odejściu Augusta Haselbacha, właściciel Rudolf von Lüttwitz prowadził prawdopodobnie browar na własny rachunek. W 1863 roku udało mu się podpisać sześcioletni kontrakt na dzierżawę piwnicy w nowym ratuszu wrocławskim. Cena dzierżawy wynosiła 4200 talarów rocznie. Lokal ten zwano potocznie piwnicą szymonkowską. Aby serwować gościom zawsze chłodne piwo, właściciel browaru wybudował na przedmieściu odrzańskim lodownię [6]. początkowo interes szedł bardzo dobrze, już w dniu otwarcia (31.12.1863) sprzedano 50 hl piwa, na ten dzień zniesiono dla tego lokalu nawet godzinę policyjną. W kolejnych latach sprzedaż piwa w tym lokalu jednak spadała. Narzekano między innymi na warunki higieniczne i słabą wentylację. W 1866 roku Rudolf von Lüttwitz sprzedał wszystkie dobra wraz z browarem Piotrowi Walewskiemu. Przekazał mu też zezwolenie rady miasta na dalsze prowadzenie wyszynku w piwnicy szymonkowskiej. W momencie przekazania browaru, w lodowni na przedmieściu odrzańskim leżakowało piwo o wartości 10 140 talarów [7]. Nowy właściciel sprzedawał w pierwszych latach niemal całą produkcję browaru w piwnicy szymonkowskiej we Wrocławiu. W 1868 roku było to około 4 500 hl piwa, w rok później 5 700 hl [8], jednak w 1876 roku już tylko 2.581 hl [9]. Sprzedaż spadała mimo modernizacji, którą w 1875 roku wykonała firma Noback & Fritze z Pragi [10]. Firma ta zainstalowała między innymi nowoczesną, mechaniczną suszarnię słodu [11]. Kiedy wygasła umowa na dzierżawę piwnicy w nowym ratuszy wrocławskim, Walewski nie starał się już o przedłużenie kontraktu. Krótko potem sprzedał całe gospodarstwo wraz z browarem baronowi von Huppmann-Valbella. Nowy właściciel nie koncentrował już sprzedaży piwa wyłącznie na Wrocław, lecz próbował je sprzedawać w innych rejonach kraju. Osiem zaprzęgów konnych rozwoziło piwo po okolicznych wioskach i do najbliższego dworca kolejowego. Z tego okresu znane są przedstawicielstwa szymonkowskiego browaru w Miliczu, Oleśnicy i Pokoju.

Niezapomniany w całej okolicy był pożar lodowni w 1877 roku . Lodownia była drewnianej konstrukcji i pełna leżakującego piwa. Do gaszenia pożaru przyjechały jednostki straży z Namysłowa i Wołczyna i kiedy pożar ugaszono, swoje pragnienie gasili strażacy. Do kolejnego pożaru doszło 2 stycznia 1888 roku. Piwo z browaru, w który od lat nie inwestowano, sprzedawało się z czasem coraz gorzej. W 1890 roku zainwestowano wprawdzie w nową, dwupoziomową suszarnię słodu i pozyskano nowe ujęcie wody, lecz były to prawdopodobnie ostatnie inwestycje. Otwarte w 1895 roku przedstawicielastwo firmy w Bytomiu [12] zamknięto już dwa lata później [13]. Po śmierci Josepha von Huppmann-Valbella, wdowa po nim zakończyła produkcę piwa w browarze i urządziła w pomieszczeniach po nim gorzelnię. Firmę „Simmenauer Dampfbrauerei Baron von Huppmann-Valbella“ zlikwidowano dopiero z końcem 1906, lub na początku 1907 roku [14].

Materiały źródłowe:
[1] Mittheilungen über das deutsche Hopfen-, Malz- und Braugeschäft 1 (1869) z 4. marca
[2] Sygusch K.: Brauerei Simmenau. w : Heimat-Kalender des Kreises Kreuzburg OS. 11 : 1935 [1934], str. 83.
[3] Knie, J. G.: Alphabetisch-statistisch-topographische Uebersicht der Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuss. Provinz Schlesien. Breslau 1845, str. 637.
[4] Aus der Geschichte der alten Brauerfamilie Haselbach. w: Der Bayerische Bierbrauer 19 (1936) 43, str. 7-8.
[5] Haselbach, Albrecht: Goldene Jugend in Namslau. w : Hupka, Herbert: (Hrsg.): Meine Heimat Schlesien : Erinnerungen an ein geliebtes Land“. Langen-Müller, München 1980, str. 161-174.
[6] Schlesinger, Isidor: Der Eiskellerbau in Massiv- und Holz-Construction sowohl in- wie über der Erde. Verlag von Ernst & Korn, Berlin 1864, str. 14.
[7] Sobel, Grzegorz: Piwnice pod nowym ratuszem w : (strona internetowa aktualnie niedostępna) [8] Allgemeine Hopfen-Zeitung 10 (1870) 100, str. 398.
[9] Allgemeine Hopfen-Zeitung 18 (1878) 75/76, str. 296.
[10] Holub, Petr & Milan Starec: Noback vs. Novak : stavitele pivovaru. Ćeske vysoke uceni technicke v Praze, Vyzkumne centrum prumysloveho dedictvi Fakulty architektury, Praha 2019, dodatek z wykazem klientów firmy.
[11] Allgemeine Hopfen-Zeitung 17 (1877) 1, str. 8.
[12] Allgemeine Brauer- und Hopfen-Zeitung 35 (1895) 63, str. 965.
[13] Allgemeine Brauer- und Hopfen-Zeitung 37 (1897) 54, str. 901.
[14] Allgemeine Brauer- und Hopfen-Zeitung 47 (1907) 28, str. 296