Historia żnińskiego piwowarstwa

[kazin]

Poszukując informacji o żnińskim piwowarstwie, natrafiłem w różnych publikacjach na wiele błędów i nieścisłości dotyczących tego tematu. Jestem przekonany, że forum Browaru to najlepsze miejsce, aby te sprawy wyprostować.
Proszę jednocześnie Was o nowe informacje. Te nawet z pozoru błahe, czy szczątkowe mogą być tak dla mnie, jak i dla poszerzenia ogólnej wiedzy w tym temacie istotne!

Tradycja warzenia piwa w Żninie sięga średniowiecza. Produkcją orzeźwiającego trunku zajmowano sie w browarach: mieszczańskich (najczęściej w specjalnie przystosowaych szopach, czy domach mieszkalnych), dominikańskim, arcybiskupim.
Już w pierwszej połowie XV wieku piwo żnińskie słynęło ze swego wyśmienitego smaku w całej Wielkopolsce. Z uniwersałów podatkowych wiadomo, że w drugiej połowie XVI w. miało status "piwa przewoźnego". Okres świetności chmielowego napoju ze Żnina trwa do połowy XVII w.(potop szwedzki). Od tego momentu spada znaczenie żnińskiego trunku. W pierwszej połowie XIX w. rozebrano browary: arcybiskupi i dominikański (ten zniknął z powierzchni ziemi najprawdopodobniej w 1835 r., nie jak napisałem przy okazji klasztornej tradycji warzenia piwa w 1850 r. Przepraszam za tą pomyłkę.) W tym czasie na krótki okres piwowarstwo w mieście ustało. Z pruskiej inwentaryzacji obiektów przemysłowych wiadomo, że w 1852 r. istniał browar prywatny. Nieznana jest lokalizacja fabryczki, ani jej właściciel. Nie wiadomo też, do kiedy w owym zakładzie warzono piwo?.

W tym miejscu należy zacząć sprostowanie, dotyczące browarów żnińskich działających od drugiej połowy XIX w. Błędy zawiera m.in. dzieło Friedricha: Brauerei Verzeichnis Polen und Ostpreussen.
Żnińskie browary (II poł. XIX w.):
1. Michael Gatzki (może po prostu Michał Gacki, zapisany w księdze wieczystej przez pruskiego urzędnika w zgermanizowanej wersji?). Ten jegomość zakupił w 1859 r. działkę budowlaną i rozpoczął budowę browaru. Zajął się on warzeniem piwa już przed 1865 r.
Gatzki sprzedał swój browar Oscarowi Jahns w 1878 r. Nowy właściciel zajmował się produkcją piwa do 1898 r, po czym przeniósł się do Bydgoszczy. Browar zakupił od niego Franz Elsner. Ten w 1901 r. zaprzestał produkcji. W 1902 r. w budynku tego browaru otwarto skład Kuntersztyna z Grudziądza.

2. Johann Fehlberg 1901-1902 Obergahrige Bierbraueri (Browar Piwa Górnej Fermentacji) spłonął.

3. 1902-1919 Dampfbierbrauerei Znin Gustav Dalmann. (Nazwa Dietfurt pojawiła się dopiero w 1939 r.!)
1919-1929 Browar Parowy Zygmunt (można spotkać Zdzisław, co jest nieprawdą) Zgorzalewicz i S-ka.
1929-1939 Browar Parowy Zygmunt Zgorzalewicz
1939-1945 Dietfurter Dampfbrauerei Paul Rommel
1945-1950 Browar Parowy Zygmunt Zgorzalewicz

Po II wojnie światowej ulicę Bydgoską zmieniono na Mickiewicza. Nastąpiła również zmiana numeracji poszczególnych domów. Tak więc browar przy Bydgoskiej 14 i Mickiewicza 27 to ten sam budynek!

1950-1968 Bydgoskie Zakłady Piwowarsko-Słodownicze
1968-1970 Bydgoskie Zakłady Piwowarskie
1970-1992 Zakłady Piwowarskie w Bydgoszczy
1992-30 IX 1995 Browary Bydgoskie Sp. z o.o.
1995-II 1996 dwie córki Z. Zgorzalewicza
II 1996- Żnin Browar Sp. z o. o.

Poszukuję informacji dotyczących żnińskiego piwa (od średniowiecza), znajdujacych się być może w monografiach, głównie miast wielkopolskich i kujawskich.
Składy w II RP
Interesuje mnie działalność browaru podczas II wojny św.
Rozlew w PRL-u
Generalnie wszelkie wiadomośći są bezcenne. Dzięki!

[kazin]

Intryguje mnie informacja otrzymana od Leonapragi (Dzięki!), jakoby w latach 1930-31 fabryka Zgorzalewicza była oddziałem browaru z Myślęcinka. (?)
Faktycznie jesienią 1930 r., kiedy nastapiły trudności w pozyskaniu zboża podczas wielkiego kryzysu gospodarczego, browar skupował "wagonowo" jęczmień i płacił przy tym najwyższe ceny w regionie. Być może stała właśnie za tym słodownia z Myślęcinka? Tym bardziej, że słód zawsze produkowany był poza browarem.

[Piwowar]

Jak zwykle niewiele:
Browar parowy założony przez Gustava Dallmanna w 1902 roku. Od 1912 roku członek Związku Niemieckich Piwowarów. Produkował piwa zarówno dolnej, jak i górnej fermentacji. Funkcję mistrza piwowarskiego pełnił Albert Kaaz.

[kazin]

I już coś ciekawego! Treść niewielka, ale kąsek smakowity. Przyznaję się bez bicia, że o wspomnianym mistrzu piwowarskim niczego nie wiedziałem. Na podstawie spisu niemieckich piwowarów i słodowników z 1916 r. udało mi się namierzyć tylko brauermeistra z pobliskiego browaru w Szubińskiej Wsi. Piwowar wielkie dzięki, za to niewiele!

[Piwowar]

Browar Franciszka Elsnera znajdował się przy ówczesnej Reuterstr. 58. Niestety nie znam dzisiejszego odpowiednika.

[kazin]

Czy chodzi o browar Elsnera w Żninie? Ten znajdował się przy Mauer Strasse (dzisiaj ulica Podmurna). Reuter Strasse, takiej nazwy ulicy nie było w mieście. Zdarza się, że i materiał źródłowy zawiera czasami błędy.

[Piwowar]

Jeżeli takiej ulicy nie było, to nie można tego adresu uznać nawet za adres prywatny Elsnera. A może taka ulica była w Bydgoszczy i Elsner w 1900/1901 roku mieszkał już tam?

[kazin]

Elsner prowadził interes równe trzy lata. Skąd przybył do Żnina i gdzie zamieszkiwał nie wiem. Pewne jest, że był piwowarem z "długoletnią browarską praktyką".

W ogóle migracja mistrzów piwowarskich też jest ciekawym zagadnieniem.
Oscar Jahns był właścicielem browaru w Żninie przez 20 lat. Nie znaczy to, że musiał być piwowarem. Jest to jednak prawdopodobne. Jakiś jego krewniak August Jahns w latach 1878-1896 prowadził browar w Koninie.
Niewykluczone, że Elsner był brauermeistrem u Jahnsa. Kiedy ten przeniósł działalność do Bydgoszczy (dwa browary), odkupił od niego zakład (1898 r.) i stał się jego właścicielem.
Johann Fehlberg i Jahns byli na pewno m.in. restauratorami i właścicielami składów piwnych.
Założyciel dzisiejszego browaru Gustav Dallmann przybył do Żnina z pobliskiego Szubina. Był piwowarem. Czy praktykował w Browarze Richarda Kiehna w Szubińskiej Wsi tego nie wiem.

[kazin]

Jeszcze jedno zapytanie. Czy natrafił ktoś z Was na statystykę obrazującą wielkość produkcji piwa podczas II wojny św. przez poszczególne browary (w tym Dietfurt oczywiście)?
Żnińskie piwo cieszyło się uznaniem bydgoskich piwoszy już w II RP. Funkcjonowała tam nawet hurtownia żnińskiego piwa. Jeszcze lepiej rzecz sie miała podczas wojny. Dietfurter był rozlewany w Bydgoszczy i cieszył sie dużym wzięciem. Rozlewnię prowadził Rudolf Lange, który na początku I wojny pracował jako piwowar w którymś z browarów łódzkich w ówczesnej Rosji. Później zwinął manatki i osiedlił się w Bydgoszczy, mieście z najliczniejszą mniejszością niemiecką w II RP.

[domiks]

kilka szczegółów

Wydajemy w Żninie właśnie album z pocztówkami i jest wśród nich pocztówka z budynkiem składu fabrycznego piwa. Nie możemy tego budynku zidentyfikować. Albo jest zburzony, albo tak przebudowany, że nie wiadomo, gdzie był. Artykuł o albumie i fotografię budynku - zagadki można znaleźć na www.paluki.tygodnik.pl. czy potrafi ktoś pomóc?
Jeśli chodzi o Podmurną, to zaułek obok Domu Kultury (łączący Podmurną z Pocztową) nosił nazwę Braugasse - tak jest na planie Żnina z ok. 1900 roku, reprodukowanym w latach 90-tych na współczesnym planie miasta Żnina. Więc ani chybi stary browar tam stał - może jeszcze średniowieczny, który zniszczał w czasie wyludnienia się Żnina w 18 wieku?
Co jeszcze mogę dodać? W latach 90-tych - z okazji otwarcia browaru po przejęciu go przez spółkę "Żnin-browar" - powstała piosenka o żnińskim piwie (dla chętnych prześlę słowa, a nawet nagranie). Były wtedy też fajne podstawki Leszka (tekturki) z nutkami.
Wiele pisał o browarze tygodnik Pałuki (część artykułów jest na stronie internetowej (adres powyżej).
Teraz browar upadł, już się nie podniesie, miasto nawet zabiera w planie zagspodarowania przestrzennego możliwość lokowania przemysłu na tej działce.
Z zainteresowaniem przeczytałem posty na tym wątku, pomagajmy sobie wzajemnie!
Domiks

[Kałusz]

Historia żnińskiego piwowarstwa

Poniżej kilka informacji o wilekości produkcji żnińskiego browaru:

1913 rok - 4 132 hl piwa dolnej fermentcji. Browar zatrudniał 9 robotników i dysponował maszyna parową o mocy 25 KM ( żródło: Wiadomości statystyczne z zakresu statystyki i gospodarki byłej dzielnicy pruskiej. Poznań 1922)

1922 - 5 000 hl. Zatrudnienie 11 robotników(Księga adresowa przemysłu, handlu i finansów 1922, opracował inżynier Antoni Roscisław Sroka)

1934 - 5 220 hl, wartość sprzedaży 235 000 zł. Zdolność wytwórcza 7 000 hl. Zatrudnienie 16 robotników i 3 urzędników ( Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1936. Wyd. staraniem związku Izb Przemysłowo handlowych Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1936)

1936 - 4 220 hl, wartość sprzedaży 255 500 zł. Informacje dotyczące zdolności wytwórczej oraz zatrudnienia j.w. Kapitał zakładowy wynosił 338 000 zł (Rocznik polskiego przemysłu i handlu 1938. Wyd. staraniem związku Izb Przemysłowo handlowych Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1938)

Tyle udało mi się odszukać. Pozdrawiam!

[Kałusz]

Historia żnińskiego piwowarstwa

Dokopałem się jeszcze do dwutomowej księgi " Geografia gospodarcza Polski zachodniej" autorstwa Stanisława Nowakowskiego, profesora Uniwersytetu Poznańskiego, wydanej w Poznaniu w roku 1930. W obszernym artykule o piwowarstwie Wielkopolski i Pomorza znajdują się tabele obrazujące wielkość produkcji poszczególnych browarów. Poniżej info dotyczące browaru w Żninie:

1924 rok - 3 003,25 hl; 8 robotników. Na 29 wyszczególnionych browarów Wielkopolski Żnin jest 15. pod wzgledem wielkości produkcji piwa ( największy Krotoszyn 19 224,13 hl i 55 robotników; najmniejszy Oborniki 677,69 hl i 5 robotników).

1929 rok - 4 403,8 hl piwa pełnego oraz 264 hl piwa dubeltowego. Na 27 czynnych wtedy browarów , Żnin był 19. ( tu również największy był browar w Krotoszynie z produkcją 32 177,87 hl; najmniejszy - browar Mogilno 566,07 hl).