Wędrujący piwowarowie

[Bentius]

Swego czasu kol. Piwowar poruszył na tym forum temat wędrujących na przełomie wieków po naszej części Europy mistrzów sztuki piwowarskiej. Za doskonały przykład może służyć Leonhard Waas - znany na Warmii, w Gdańsku, a następnie na Śląsku. W latach 1910 - 1913 był on właścicielem browaru "Allensteiner Brauhaus" w Olsztynie. Potem wywędrował do Gdańska ("Erste Danziger Weiss- und Doppel-Malzbierbrauerei Leonhard Waas"), aby swą karierę kontynuować na przełomie lat 30-tych i 40-tych w Radkowie ("Henschener Brauerei"). Na Śląsku uchodził za Gdańszczanina - ale czy słusznie?
Nie wiem skąd pochodził i jakie były jego losy przed przybyciem do Olsztyna, tj. przed 1910 rokiem. W grodzie nad Łyną działał krótko, co jednak skłoniło go do opuszczenia Gdańska i szukania szczęścia na Śląsku? Kryzysowa końcówka lat 20-tych? A może był on jednak Ślązakiem i po prostu wracał do siebie? Czy ktoś zetknął się z tym nazwiskiem przed 1910? Zapraszam do dyskusji i wymiany spostrzeżeń nie tylko na temat tej osoby.

[Piwowar]

Temat bez początku i bez końca. Tysiące piwowarów wędrowało po całym świecie, przy czym często powtarzały się imiona i nazwiska, więc często nie ma całkowitej pewności czy chodzi o tę samą osobę. Skoro jednak temat został podjęty, podam kolejny przykład znanej osobistości, która działała pomiędzy Dunajem i Bałtykiem.
Henryk lub Heinrich Barczewski ukazuje mi się na przykład w 1892 roku jako chemik w słodowni w Stadlau, zdaje się koło Wiednia. Jestem jednak pewien, że nazwisko jest znane od kilku lat w związku z jakimś wynalazkiem dotyczącym piwowarstwa. 1 lutego 1892 roku pan Barczewski obejmuje posadę chemika w browarze pana Morgensterna w Brnie, jeszcze w tym samym roku obejmuje kierownictwo browaru „Feldschlösschen“ w Środzie Śląskiej. W 1896 roku jest właścicielem „Vereinsbrauerei“ w Gdańsku, mając na swoim koncie szereg wynalazków, jak na przykład opatentowany w Niemczech i Austrii aparat do kontrolowania ciśnienia CO2 w beczkach leżakowych. Wiem że z mam jeszcze więcej informacji na jego temat, ale musiałbym poszperać w moich zapiskach, co jest niestety bardzo czasochłonne.

[Piwowar]

Georg Reitinger w 1900 roku został właścicielem browaru Feldschlösschen w Lubsku. W latach 1905 – 1908 był dyrektorem technicznym jednego z browarów w Kłodzku, w latach 1908 – 1909 pełnił funkcję mistrza piwowarskiego w browarze Felsenkeller w Włodowicach koło Nowej Rudy. W 1909 roku objął funkcję mistrza piwowarskiego w browarze Maxa Schefflera w Grodkowie.

[Piwowar]

Dotarłem do życiorysu Leonharda Waasa. Urodził się 24 grudnia 1873 roku w Dorn Assenheim w Hesji. Więcej szczegółów podam jak przetłumaczę teksty, bo niełatwo je rozszyfrować.

[Piwowar]

Jego rodzice posiadali gospodarstwo rolne i restaurację, którą po śmierci ojca Wilhelma prowadziła matka Katharina (ur. w 1847 roku). Leonhard miał jeszcze brata (ur. w 1867 r.) i siostrę (ur. w 1881 r.). Po ukończeniu szkoły Leonhard Waas rozpoczął w wieku 14 lat naukę zawodu w browarze Pfälzer Hof w mieście Friedberg. Po dwóch latach nauki rozpoczął pracę jako czeladnik piwowarski w Oberländer Brauerei we Frankfurcie nad Menem. Kolejnymi stacjami w jego karierze były: Nowawes pod Poczdamem, browar Hildebrand, następnie browary Adelung und Hoffmann oraz W. Hoene w Poczdamie, i browar F. H. Hoffmann w Werder an der Havel. Karierę tę przerwała dwuletnia służba wojskowa, którą odbywał w Toruniu.

[Piwowar]

Po odbyciu służby wojskowej Waas pracował przez kilka miesięcy jako piwowar w browarze W. Senscha w Poczdamie. Z pracy tej zrezygnował, kiedy oferowano mu pozycję mistrza w leżakowni w browarze Waldschlösschen w Olsztynie. Kiedy rozpoczął się sezon słodowniczy, oferowano mu pracę jako pierwszy słodownik w tym samym browarze. Przepracował tam ponad rok, od 19 czerwca 1896 roku, do 15 lipca 1897. 20 lipca 1897 roku otrzymał pracę jako główny piwowar w browarze Union w Olsztynie. Już po kilku miesiącach, dokładnie 1 kwietnia 1898 roku, awansował tam na mistrza piwowarskiego. Pracował w browarze Union do 20 lipca 1900 roku. 1 października 1900 roku podjął pracę jako mistrz piwowar w Vereinsbrauerei w Jezioranach.

[Piwowar]

Browar w Jezioranach został założony w 1872 roku, od 1882 roku jego właścicielami byli Ferdinand Doering, A. Schwarz, Ferdinand Austen i R. Popien. Właściciele rozbudowali zakład w 1895 roku i L. Waas objął w 1900 roku dosyć dobrze wyposażony browar parowy, warzący rocznie około 4000 hl piwa. Mimo tego, że prowadził browar bez żadnego teoretycznego wykształcenia, radził sobie dobrze, lecz zarabiał niewiele. Jego wynagrodzenie wynosiło 150 marek miesięcznie, dla porównania, stawka innych pracowników, zależnie od wykonywanego zawodu wahała się w granicach 70 do 100 marek. Jak sam twierdził, jego zarobki wystarczają jedynie na utrzymanie rodziny i nie jest w stanie uzbierać takiej sumy, która pozwoliłaby mu na dalsze kształcenie w jednej z piwowarskich szkół. W maju 1905 roku napisał list do szkoły piwowarskiej VLB w Berlinie z prośbą o stypendium.

[Piwowar]

Waas ożenił się w 1897 roku i do 1905 roku żona urodziła mu piątkę dzieci, z których jedno zmarło. Czy po ukończeniu szkoły piwowarskiej pracował w dalszym ciągu w Jezioranach jest wątpliwe, chociaż z czegoś musiał utrzymywać rodzinę. Księga adresowa na 1906 rok wymienia go jeszcze jako mistrza piwowara w Jezioranach. Potem ślad się urywa aż do 1910 roku, kiedy przejmuje położony przy ówczesnej Wilhelmstr. 29 (dzisiejsza Seweryna Pieniężnego) Allensteiner Brauhaus. Był to zakład podobnej wielkości co browar w Jezioranach, o możliwościach produkcyjnych nie przekraczających 4.000 hl piwa rocznie. Pewnie zdecydował się na jego przejęcie, ponieważ w prowadzeniu browaru tej wielkości miał już kilkuletnie doświadczenie i trochę już znał rynek piwny w Olsztynie.

[Piwowar]

W 1913 roku Waas sprzedał browar olsztyński Ksaweremu Kullakowi i przeniósł się do Gdańska. Tam nabył od Maksymiliana Sokołowskiego położony przy ulicy Poggenpfuhl 43 (Żabi Kruk) browar Pantela (Browar Pantel, wł. M. Sokołowski). Pantel założył ten browar w 1900 roku i warzył w nim piwa dolnej fermentacji. Zakład napędzany był silnikami elektrycznymi, nie posiadał maszyny parowej. Waas obrał po nabyciu browaru inną strategię. Dokupił sąsiedni budynek (Poggenpfuhl 45) i zmienił nazwę zakładu na "Erste Danziger Weiss- und Doppel-Malzbierbrauerei Leonhard Waas" (Pierwszy Gdański browar piwa białego i podwójnego słodowego). Kierownictwo techniczne powierzył piwowarowi Robertowi Fröhlichowi, który warzył w nim rocznie około 4000 hl piwa pszenicznego i słodowego podwójnego o wysokim ekstrakcie, lecz niskiej zawartości alkoholu.

[Piwowar]

Rok po przejęciu browaru wybuchła wojna, którą udało się Waasowi przetrwać dzięki przejęciu przydziałów słodu innych browarów. Pozwoliło mu to w 1919 roku na rozbudowę zakładu. i przystosowanie go do produkcji piw leżakowych. Od tego czasu specjalnością browaru było obok piwa pszenicznego piwo marcowe. Syn Leonhard Waas junior otrzymał wykształcenie kupieckie i wstąpił do firmy jako prokurent. Za produkcję piwa odpowiedzialny był mistrz piwowar Stromski. Właściciele w 1927 roku ponownie rozbudowali browar. W firmie Topf & Söhne w Erfurcie zamówili warzelnię z bezpośrednim paleniskiem, w piwnicach zaczęli wymieniać drewniane zbiorniki leżakowe na aluminiowe i stalowe, wykładane wewnątrz emalią. Maszyna do produkcji lodu firmy Linde unieżależniła browar od warunków atmosferycznych. W pierwszym roku po rozbudowie osiągnięto produkcję 20.000 hl piwa. Zakład zatrudniał w zależności od pory roku 60 - 80 osób. Do transportu piwa służyło 5 samochodów ciężarowych i 13 zaprzęgów konnych. Browar posiadał przedstawicielstwa w Sopocie, Nowym Dworze Gdańskim, w Gdańsku Wrzeszczu i w Pruszczu Gdańskim.

[Piwowar]

Rok po przejęciu browaru wybuchła wojna, którą udało się Waasowi przetrwać dzięki przejęciu przydziałów słodu innych browarów. Pozwoliło mu to w 1919 roku na rozbudowę zakładu. i przystosowanie go do produkcji piw leżakowych. Od tego czasu specjalnością browaru było obok piwa pszenicznego piwo marcowe. Syn Leonhard Waas junior otrzymał wykształcenie kupieckie i wstąpił do firmy jako prokurent. Za produkcję piwa odpowiedzialny był mistrz piwowar Stromski. Właściciele w 1927 roku ponownie rozbudowali browar. W firmie Topf & Söhne w Erfurcie zamówili warzelnię z bezpośrednim paleniskiem, w piwnicach zaczęli wymieniać drewniane zbiorniki leżakowe na aluminiowe i stalowe, wykładane wewnątrz emalią. Maszyna do produkcji lodu firmy Linde unieżależniła browar od warunków atmosferycznych. W pierwszym roku po rozbudowie osiągnięto produkcję 20.000 hl piwa. Zakład zatrudniał w zależności od pory roku 60 - 80 osób. Do transportu piwa służyło 5 samochodów ciężarowych i 13 zaprzęgów konnych. Browar posiadał przedstawicielstwa w Sopocie, Nowym Dworze Gdańskim, w Gdańsku Wrzeszczu i w Pruszczu Gdańskim.

[Piwowar]

Rok po przejęciu browaru wybuchła wojna, którą udało się Waasowi przetrwać dzięki przejęciu przydziałów słodu innych browarów. Pozwoliło mu to w 1919 roku na rozbudowę zakładu. i przystosowanie go do produkcji piw leżakowych. Od tego czasu specjalnością browaru było obok piwa pszenicznego piwo marcowe. Syn Leonhard Waas junior otrzymał wykształcenie kupieckie i wstąpił do firmy jako prokurent. Za produkcję piwa odpowiedzialny był mistrz piwowar Stromski. Właściciele w 1927 roku ponownie rozbudowali browar. W firmie Topf & Söhne w Erfurcie zamówili warzelnię z bezpośrednim paleniskiem, w piwnicach zaczęli wymieniać drewniane zbiorniki leżakowe na aluminiowe i stalowe, wykładane wewnątrz emalią. Maszyna do produkcji lodu firmy Linde unieżależniła browar od warunków atmosferycznych. W pierwszym roku po rozbudowie osiągnięto produkcję 20.000 hl piwa. Zakład zatrudniał w zależności od pory roku 60 - 80 osób. Do transportu piwa służyło 5 samochodów ciężarowych i 13 zaprzęgów konnych. Browar posiadał przedstawicielstwa w Sopocie, Nowym Dworze Gdańskim, w Gdańsku Wrzeszczu i w Pruszczu Gdańskim.

[Piwowar]

Nie wiadomo dokładnie kiedy Leonhard Waas przekazał swemu synowi browar i przeszedł w stan spoczynku. Kiedy przyszły ciężkie lata kryzysu finansowego, Leonhard Waas junior stwierdził że konkurencja na rynku piwnym Gdańska jest zbyt duża i 1 października 1929 roku sprzedał browar w Poggenpfuhl spółce akcyjnej Danziger Aktien-Brauerei (Gdański Browar Akcyjny). Postanowił przenieść się na Śląsk, gdzie zakupił browar "Heuscheuer Brauerei" w Radkowie Kłodzkim. Tak więc nie jest całkowitą prawdą, że Leonhard Waas posiadał wszystkie te wyżej wymienione browary, ponieważ jego syn nosił to samo imię co ojciec.
Browar w Radkowie założył w 1878 roku A. Nitsche. W 1898/99 roku kierownictwo zakładu objął jego syn Carl. Ponieważ Carl nie był z zawodu piwowarem, zatrudnił mistrza piwowarskiego, który odpowiadał za stronę techniczną zakładu i za jakość piwa. Był nim A. Weigang. Browar był już wtedy przstosowany do produkcji piw leżakowych, lecz jego wyposażenie było przestarzałe. w 1905 roku Carl Nitsche postanowił więc zbudować nowy browar. Podgrzewaną parą warzelnię na 20 cetnarów zasypu wyposażyła firma Weigel z Nysy. W 1906 roku browar ruszył pod nową nazwą "Heuscheuer-Brauerei", która miała nawiązywać do Gór Stołowych, ponieważ taka była ich niemiecka nazwa. Nowym dyrektorem technicznym został piwowar o nazwisku Nenntwig, którego po kilku latach zastąpił główny piwowar Carl Riedel. W 1925 roku Carl Nitsche sprzedał browar nowo utworzonej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością o nazwie "Heuscheuer-Brauerei GmbH". Dyrektorami spółki byli Richard Guder oraz Wilhelm Franke, funkcję mistrza piwowarskiego pełnił Max Kühnel. To od nich w 1929 roku Leonhard Waas junior odkupi browar w Radkowie.

[Piwowar]

Waas zatrudnił nowego piwowara, był nim Maximilian Böhm. Zainwestował w maszynę do produkcji lodu, co pozwoliło mu powiększyć leżakownię i dzięki temu podwoić produkcję. Możliwości produkcyjne zakładu przekraczały 15.000 hl rocznie, których jednak nigdy nie osiągnięto. Roczna produkcja do wybuchu drugiej wojny wahała się w granicach 10.000 - 12.000 hl. Browar zatrudniał średnio 22 do 25 osób. Do rozwożenia piwa posiadano początkowo jeden samochód ciężarowy i trzy zaprzęgi konne. Pod koniec lat trzydziestych pozostał jeden zaprzęg, natomiast liczba ciężarówek wzrosła do trzech. Fakt że w grudniu 1944 roku w browarze pracowało 30 osób wskazuje na to, że zatrudniano robotników przymusowych.

[Piwowar]

Wracając jeszcze do poprzednich właścicieli browaru Heuscheuer, Wilhelm Franke był właścicielem browaru w Szczytnej, a w browar w Radkowie zainwestował ponieważ jego zakład nie był w stanie pokryć zapotrzebowania klientów. Podobno w 1925 roku w radkowskim browarze osiągnięto produkcję 20.000 hl.
Inną ciekawostką jest, że Leonhard Waas w latach 1930 - 1934 był również właścicielem browaru w Nowej Soli. Nie wiadomo jednak czy był nim senior, czy junior.