Tweet
W National Geographic ze stycznia 2009 r znajduje się ciekawy artykuł o pracach polskich archeologów w Egipcie i odkryciu przez nich najstarszego centrum browarniczego świata. Poszperałem jeszcze trochę na ten temat i znalazłem jeszcze inne ciekawe źródłowe teksty: „10 lat badań na Wzgórzu Kurczaka” – Krzysztof M. Ciałowicz, Alma Mater UJ nr 99/2008, „Najstarsze centrum browarnicze w delcie Nilu” – Krzysztof Cichowski, Alma Mater UJ nr 83/2006, „Skarby Wzgórza Kurczaka” – Krzysztof M. Ciałowicz i Marek Chłodnicki, Świat Nauki, grudzień 2008. Więc przebrnąwszy przez te naukowe teksty przybliżam historię odkryć najstarszego centrum browarniczego świata, bo temat może nie jest nowy, ale dopiero w 2008 r. udało się odsłonić całkowicie całe stanowisko archeologiczne i przeprowadzić stosowne badania – co zaowocowało odżyciem tego tematu w prasie.
Tell el-Farcha – początki badań archeologicznych
Kiedy w 1990 roku włoska ekipa archeologiczna kończyła bez spektakularnych odkryć swoje badania na wzgórzu Tell el-Farcha nie przypuszczała nawet jakich odkryć dokona Polska Ekspedycja do Wschodniej Delty Nilu, która do opuszczonego przez Włochów wzgórza przybyła w 1998 r. Tell el-Farcha czyli Wzgórze Kurczaka to niewysokie pagórki leżące na skraju wsi Gazala, 120 kilometrów na północny-wschód od stolicy Egiptu Kairu. To w tym miejscu rozpoczęli prace polscy archeolodzy pod kierownictwem dr Marka Chłodnickiego z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu oraz prof. Krzysztofa M. Ciałowicza z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. (1)
Najstarsze centrum browarnicze świata
Już w 1999 r archeolodzy odkryli pierwsze konstrukcje wykorzystywane w procesie produkcji piwa, a w kolejnych latach odsłonięto kilka następnych podobnych obiektów odkrywając tym samym pozostałości najstarszego na świecie centrum browarniczego datowanego na lata 3600–3350 r. p.n.e. czyli od środkowej fazy kultury dolnoegipskiej do czasu pojawienia się w delcie Nilu Nagadyjczyków.
Polscy archeolodzy odkryli łącznie sześć podobnie zbudowanych browarów, które nigdy nie były przebudowywane lub modyfikowane. Zbudowane według podobnych wzorów i schematów browary ze Wzgórza Kurczaka nasuwają przypuszczenie, że nie są one pierwszymi wybudowanymi w tym miejscu, a umiejętność warzenia piwa została w rzeczywistości opanowana wcześniej. Precyzja wykonania browarów oraz ich skomplikowana i przemyślana konstrukcja świadczą również o specyficznych standardach produkcyjnych i wysokim stopniu zaawansowania budowniczych tych browarów.
Każdy browar zajmował powierzchnię kilkunastu metrów kw. na które składały się piecowiska o kształcie gniazd zbudowane ze skośnie wbitych w ziemię cegieł mułowych. Tworzyły one rodzaj komory, na której kładziono duże i ciężkie kadzie o szerokich wylewach i wąskich dnach. Taki browar otoczony był murkiem z cegieł o wysokości ok. 60 cm.
Najstarszy browar świata
O ile Tell el-Farcha może uchodzić za najstarsze centrum browarnicze na świecie, to najstarszy browar jak dotąd odkryty został przez Jeremmy’ego Gellera w 1988 r. w Hierakonpolis w Górnym Egipcie, na stanowisku kultury Nagada. Jest on o ok. 100 lat starszy od browarów na Wzgórzu Kurczaka. (1) Składał się on z sześciu kadzi ustawionych w dwóch równoległych rzędach. Ich pojemność wynosiła łącznie ok. 390 litrów. Na podstawie dotychczasowych badań, przedstawiciele kultury Nagada wyrastali na prekursorów procesu produkcji i dystrybucji piwa w Egipcie. Obecnie prowadzone są badania, których celem jest geneza i porównanie browarów w Hierakonpolis i na Wzgórzu Kurczaka, których rozwiązania konstrukcyjne są bardzo podobne. (Szczegóły o browarze w Hierakonpolis: http://www.hierakonpolis.org/site/brewery.html)
Staroegipskie piwo
Dla mieszkańców starożytnego Egiptu piwo odgrywało ogromną rolę. Zajmowało ono drugie miejsce, po chlebie. Z jednej strony stanowiło wraz chlebem podstawowy składnik pożywienia, z drugiej zaś było jednym z najważniejszych darów składanych zmarłemu do grobu. Mimo, że ówczesne piwo zawierało niewielką ilość alkoholu i przypominało bardziej gęsty napój piwny, było pożywne, bogate w kalorie i proteiny i zdrowsze niż woda z Nilu. Żołnierze egipscy i robotnicy dostawali jako pożywienie chleb i piwo, których urzędowo określone normy stanowiły niezbędne minimum do egzystencji człowieka.
W trakcie szczegółowych badań browarów odkryto, że piwo w czasie warzenia raz się spaliło i dwa razy wykipiało. Efektem tego były zmineralizowane i zwęglone szczątki roślinne, które w Poznaniu i Amsterdamie poddano badaniom paleobotanicznym próbując odtworzyć recepturę staroegipskiego piwa. Badania wykazały, że piwo otrzymywano w dwóch etapach warzenia dwóch osobno przygotowanych porcji zboża: pszenicy i grubo mielonego jęczmienia. Pierwszą porcję podgrzewano do wysokiej temperatury i mieszano ze świeżą porcją. Tak otrzymaną mieszaninę poddawano dwutygodniowej fermentacji, a cierpki smak piwa tonowały słody z bulw papirusa. Kadzie, w których piwa dojrzewały miały 40 litrów pojemności, takich kadzi było 8-12 więc jednorazowo można było uwarzyć ok. 400-500 l piwa, które z braku możliwości przechowywania musiano szybko wypić lub wywieźć na handel.
Tell el-Farcha – początki badań archeologicznych
Kiedy w 1990 roku włoska ekipa archeologiczna kończyła bez spektakularnych odkryć swoje badania na wzgórzu Tell el-Farcha nie przypuszczała nawet jakich odkryć dokona Polska Ekspedycja do Wschodniej Delty Nilu, która do opuszczonego przez Włochów wzgórza przybyła w 1998 r. Tell el-Farcha czyli Wzgórze Kurczaka to niewysokie pagórki leżące na skraju wsi Gazala, 120 kilometrów na północny-wschód od stolicy Egiptu Kairu. To w tym miejscu rozpoczęli prace polscy archeolodzy pod kierownictwem dr Marka Chłodnickiego z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu oraz prof. Krzysztofa M. Ciałowicza z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. (1)
Najstarsze centrum browarnicze świata
Już w 1999 r archeolodzy odkryli pierwsze konstrukcje wykorzystywane w procesie produkcji piwa, a w kolejnych latach odsłonięto kilka następnych podobnych obiektów odkrywając tym samym pozostałości najstarszego na świecie centrum browarniczego datowanego na lata 3600–3350 r. p.n.e. czyli od środkowej fazy kultury dolnoegipskiej do czasu pojawienia się w delcie Nilu Nagadyjczyków.
Polscy archeolodzy odkryli łącznie sześć podobnie zbudowanych browarów, które nigdy nie były przebudowywane lub modyfikowane. Zbudowane według podobnych wzorów i schematów browary ze Wzgórza Kurczaka nasuwają przypuszczenie, że nie są one pierwszymi wybudowanymi w tym miejscu, a umiejętność warzenia piwa została w rzeczywistości opanowana wcześniej. Precyzja wykonania browarów oraz ich skomplikowana i przemyślana konstrukcja świadczą również o specyficznych standardach produkcyjnych i wysokim stopniu zaawansowania budowniczych tych browarów.
Każdy browar zajmował powierzchnię kilkunastu metrów kw. na które składały się piecowiska o kształcie gniazd zbudowane ze skośnie wbitych w ziemię cegieł mułowych. Tworzyły one rodzaj komory, na której kładziono duże i ciężkie kadzie o szerokich wylewach i wąskich dnach. Taki browar otoczony był murkiem z cegieł o wysokości ok. 60 cm.
Najstarszy browar świata
O ile Tell el-Farcha może uchodzić za najstarsze centrum browarnicze na świecie, to najstarszy browar jak dotąd odkryty został przez Jeremmy’ego Gellera w 1988 r. w Hierakonpolis w Górnym Egipcie, na stanowisku kultury Nagada. Jest on o ok. 100 lat starszy od browarów na Wzgórzu Kurczaka. (1) Składał się on z sześciu kadzi ustawionych w dwóch równoległych rzędach. Ich pojemność wynosiła łącznie ok. 390 litrów. Na podstawie dotychczasowych badań, przedstawiciele kultury Nagada wyrastali na prekursorów procesu produkcji i dystrybucji piwa w Egipcie. Obecnie prowadzone są badania, których celem jest geneza i porównanie browarów w Hierakonpolis i na Wzgórzu Kurczaka, których rozwiązania konstrukcyjne są bardzo podobne. (Szczegóły o browarze w Hierakonpolis: http://www.hierakonpolis.org/site/brewery.html)
Staroegipskie piwo
Dla mieszkańców starożytnego Egiptu piwo odgrywało ogromną rolę. Zajmowało ono drugie miejsce, po chlebie. Z jednej strony stanowiło wraz chlebem podstawowy składnik pożywienia, z drugiej zaś było jednym z najważniejszych darów składanych zmarłemu do grobu. Mimo, że ówczesne piwo zawierało niewielką ilość alkoholu i przypominało bardziej gęsty napój piwny, było pożywne, bogate w kalorie i proteiny i zdrowsze niż woda z Nilu. Żołnierze egipscy i robotnicy dostawali jako pożywienie chleb i piwo, których urzędowo określone normy stanowiły niezbędne minimum do egzystencji człowieka.
W trakcie szczegółowych badań browarów odkryto, że piwo w czasie warzenia raz się spaliło i dwa razy wykipiało. Efektem tego były zmineralizowane i zwęglone szczątki roślinne, które w Poznaniu i Amsterdamie poddano badaniom paleobotanicznym próbując odtworzyć recepturę staroegipskiego piwa. Badania wykazały, że piwo otrzymywano w dwóch etapach warzenia dwóch osobno przygotowanych porcji zboża: pszenicy i grubo mielonego jęczmienia. Pierwszą porcję podgrzewano do wysokiej temperatury i mieszano ze świeżą porcją. Tak otrzymaną mieszaninę poddawano dwutygodniowej fermentacji, a cierpki smak piwa tonowały słody z bulw papirusa. Kadzie, w których piwa dojrzewały miały 40 litrów pojemności, takich kadzi było 8-12 więc jednorazowo można było uwarzyć ok. 400-500 l piwa, które z braku możliwości przechowywania musiano szybko wypić lub wywieźć na handel.