Browar Nowy Targ - Dudziński

[login_87]

Witam,
Ostatnio szperałem troche na strychu i znalazłem butelke po piwie z nowotarskiego browaru. Niestety w internecie nie ma za wiele informacji o tym browarze. Jedyne co udalo mi sie znalezc.

wikipedia: ". W 1872 miasto kupiło jaz na Czarnym Dunajcu, dzięki czemu możliwe było zbudowanie młyna, tartaku, browaru i elektrowni. "

Gazeta Podhalańska Nr 39 z dnia 21 września 1913 r.

Browar nowotarski.

Jak wiadomo, że w Nowym Targu istnieje od lat browar, który dzierżawi od Gminy p. Dudzinski.

Browar ten niestety jest w tak opłakanym stanie, że w swoim czasie ministerstwo poleciło go nawet zamknąć. Dzierżawca, używający do wytwarzania piwa tego samego materiału, co browar okocimski, osiąga rezultaty znane wszystkim.

Piwo nowotarskie jest liche. A mogło by być lepsze, a nawet znakomite, gdyby nareszcie przeprowadzono rekonstrukcje urządzeń w tym browarze. Wszak to już rudera, grożąca zawaleniem.

Wobec tego ze plany rekonstrukcji tego browaru są już podobno gotowe, należało by w interesie przemysłu naszego sprawę przyspieszyć. Wiadomem przecież jest, że zwłaszcza żydzi sprowadzają na Podhale piwo.... niemieckie, gdy, pomijając już Nowy Targ, mamy inne, dobre browary w kraju.

I zdjecie mojej butelki.


Może ktos ma jeszcze jakies informacje??

[darekd]

W książce: Adam Spyra, "Browarnictwo Galicji doby autonomicznej", Kraków 1994 możesz znaleźć taką krótką informację (s. 123):

Nowy Targ, pow. Nowy Targ; właściciel Józef Sebastyan i spółka (1901), magistrat (1901, 1912); dzierż.: Władysław Dudziński i spółka (1912); prod. 14 500 hl; 24 robotników, motor elektryczny 1,5 KM; firma protokołowana (1912) (...)

[login_87]

Za wiele informacji widze tez nie ma... Jestem ciekaw do kiedy dzialał ten browar. W jakich latach go zamknieto i jaka byla lokalizacja?

[masumi]

Za wiele informacji widze tez nie ma... Jestem ciekaw do kiedy dzialał ten browar. W jakich latach go zamknieto i jaka byla lokalizacja?

Tak na szybko...
Browar Miejski w Nowym Targu powstał przed 1884 rokiem. Od 1885 roku do 1895 był w dzierżawie Salomona Goldmanna. Po nim dzierżawcą browaru była spółka „Leszek Prus Wiśniowski i Spółka”, do około 1901 roku. Ta sama spółka była właścicielem browaru w Tęczynku. W 1901 roku browar przeszedł w dzierżawę spółki „Józef Sebastyan i Spółka” . Jak wynika z dokumentów, browar był własnością miasta, zaś kolejni dzierżawcy nie tylko nie inwestowali w browar, ale też nie utrzymywali w należytym stanie. Kolejnym dzierżawcą była firma„Władysław Dudziński i Spółka”, firma protokołowana. W 1912 roku browar zatrudniał od 19 do 24 robotników i wykorzystywał maszyny parowe o łącznej mocy 1,5 KM. Produkowano około 14 500 hl piwa rocznie. Wg danych drukowanych, browar działał do początku lat dwudziestych XX wieku, ale najprawdopodobniej browar zakończył działalność wraz z wybuchem I Wojny Światowej. Później Wł. Dudziński prowadził hurtownię piwa i wódek w Nowym Targu. Zabudowania browaru stały na terenach obecnych parku i lodowiska. Wodę czerpał z nieistniejącej obecnie młynówki, która zasilała również młyn, tartak i elektrownię miejską. Zabudowania rozebrała okoliczna ludność w latach dwudziestych, za przyzwoleniem władz miasta.
Jak dogrzebię się do archiwum na literę N, to wrzucę jeszcze trochę danych.

[login_87]

Tak na szybko...
Browar Miejski w Nowym Targu powstał przed 1884 rokiem. Od 1885 roku do 1895 był w dzierżawie Salomona Goldmanna. Po nim dzierżawcą browaru była spółka „Leszek Prus Wiśniowski i Spółka”, do około 1901 roku. Ta sama spółka była właścicielem browaru w Tęczynku. W 1901 roku browar przeszedł w dzierżawę spółki „Józef Sebastyan i Spółka” . Jak wynika z dokumentów, browar był własnością miasta, zaś kolejni dzierżawcy nie tylko nie inwestowali w browar, ale też nie utrzymywali w należytym stanie. Kolejnym dzierżawcą była firma„Władysław Dudziński i Spółka”, firma protokołowana. W 1912 roku browar zatrudniał od 19 do 24 robotników i wykorzystywał maszyny parowe o łącznej mocy 1,5 KM. Produkowano około 14 500 hl piwa rocznie. Wg danych drukowanych, browar działał do początku lat dwudziestych XX wieku, ale najprawdopodobniej browar zakończył działalność wraz z wybuchem I Wojny Światowej. Później Wł. Dudziński prowadził hurtownię piwa i wódek w Nowym Targu. Zabudowania browaru stały na terenach obecnych parku i lodowiska. Wodę czerpał z nieistniejącej obecnie młynówki, która zasilała również młyn, tartak i elektrownię miejską. Zabudowania rozebrała okoliczna ludność w latach dwudziestych, za przyzwoleniem władz miasta.
Jak dogrzebię się do archiwum na literę N, to wrzucę jeszcze trochę danych.

Dziekuje bardzo za te informacje A moglbym wiedziec skad pochodza? Jakas ksiazka?

[masumi]

Dane z przygotowywanej książki o browarach Galicji. Żródła to przede wszystkim Archiwum Państwowe w Krakowie, Starostwo w Nowym Targu, prasa XIX / XX wieczna.

[login_87]

Dane z przygotowywanej książki o browarach Galicji. Żródła to przede wszystkim Archiwum Państwowe w Krakowie, Starostwo w Nowym Targu, prasa XIX / XX wieczna.

Dziekuje bardzo za informacje. A kiedy ksiazka ujrzy swiatlo dzienne?

[masumi]

A to dobre pytanie...
Na razie uporządkowałem I tom słownika browarów na literę A - D, którego II wydanie, rozszerzone i uzupełnione, wyjdzie (mam nadzieję) w przyszłym roku. A reszta musi czekać...

[login_87]

Chetnie bym sobie przeczytal. Przypomne sie w przyszlym roku z pytaniem gdzie mozna dostac taka pozycje.

[Jerzy1960]

Nowy Targ browar gminny

Sprawozdanie stenograficzne
z rozprawy
galicyjskiego Sejmu krajowego
7. posiedzenia, 1. sesyi VIII. periodu Sejmu galicyjskiego
z dnia 30. czerwca 1902.
… Z kolei następuje sprawozdanie Komisyi gminnej w przedmiocie wniosku Wydziału krajowego o zorganizowanie systematyczniejszego nadzoru nad gospodarstwem powiatów i gmin (AII. III).
… P. Stapiński
… Chciałem podnieść dla przykładu jeszcze drugi fakt takiej lustracyi. Znaną jest szeroko w kraju gospodarka Rady gminnej w Nowym Targu. Mianowicie stwierdzono ponad wszelką wątpliwość, że tam się działy rzeczy niesłychane rzeczywiście na szkodę funduszów gminnych; przez cały szereg lat wydzierżawiano browar gminny drogą niedozwoloną tj. z wolnej ręki, bez ogłaszania licytacyi i gospodarowano w ten sposób, że gmina wysokie straty poniosła, gdyż później w drodze licytacyjnej uzyskano o 10.000 wyższą kwotę rocznie. To nie jest bagatela ! I pomimo, że udowodniono to kierownikowi gminy, burmistrzowi Halikowskiemu, mimo to sprawa ta dalej się wlecze, burmistrz dalej urzęduje, bo będzie potrzebny kiedyś przy wyborach. Na nic więc nie zda się wszelka kontrola, szkoda tylko zabiegów, taka kontrola kosztuje kraj niepotrzebnie, a do rezultatu nie prowadzi. ...

[Stolp]

a ja znalazłem coś takiego na stronie z mapą we flashu: http://www.sladamihistorii.nowytarg....es/mapa_nt.swf
przy komentarzu do jednego z punktów opisanego jako browar (drugi z lewej poniżej rzeki):
"W dawnej Polsce, podobnie jak obecnie, piwo było napojem popularnym i powszechnie spożywanym. Proces produkcji był jednak znacznie bardziej skomplikowany niż dziś, w dobie olbrzymich koncernów piwowarskich. Kiedyś złocisty napój warzono w małych browarach rozsianych po całym kraju. Niewiadomo, kiedy dokładnie w Nowym Targu sfermentowała pierwsza beczka piwa. Jedno jest pewne – browar istniał tu jeszcze przed rokiem 1601 na terenie folwarku, czyli w sąsiedztwie dzisiejszego budynku Sokoła na placu Słowackiego.

Była to skromna manufaktura, w której wytwarzano piwo i niewielkie ilości wódki. Jęczmienny wywar zawierał jedynie ok. 3%. alkoholu, nie odurzał zatem zbyt mocno. Piwo wytworzone w nowotarskim browarze rozprowadzano jedynie w karczmach na terenie starostwa nowotarskiego. Jak można się domyślać, amatorów trunku nie brakowało, dlatego produkcja przynosiła właścicielom (ówczesnym starostom) duże zyski. Równoważyły je ogromne straty, których przyczyną był budynek browaru. Drewniana konstrukcja była łakomym kąskiem dla ognia, który raz po raz plądrował miasto. Pierwszy z odnotowanych wielkich pożarów wybuchł w 1601 r., pochłaniając także wytwórnię piwa. Wzniesiony ponownie drewniany budynek nie zachwycał trwałością. Z zachowanych dokumentów z lustracji wiadomo, że w 1765 r. jego stan był fatalny. Podczas następnego pożaru miasta, który miał miejsce w 1784 r., browar spłonął doszczętnie.

Wówczas wzniesiono murowany obiekt, w formie, którą znamy ze starych fotografii. Kolejnym właścicielem został Abraham Blumenfeld. Wraz z browarem, w ręce potentata wszedł duży zespół przemysłowo-rolniczy, a w nim: tartak, młyn, dom mieszkalny, pola, ogród, pastwiska, zabudowania gospodarcze. Rada Miejska starała się jednak odzyskać dochodową manufakturę i w 1871 roku odkupiła cały kompleks. Na zabudowania browaru składały się wówczas: budynek browaru; słodownia, w której mieszano namoczone ziarna jęczmienia; lodownia; piwnice składowe; pomieszczenie do odsączania słodu; tzw. ubikacja kieratowa; warzelnia, gdzie w dużych kadziach gotowano wywar; piwnica fermentacyjna; lokal chłodnika; bednarnia, gdzie robiono beczki na piwo; zabudowania gospodarcze; budynek mieszkalny i ogród. Browarem zarządzali kolejni dzierżawcy: Salomon Goldman, spółka Kazimierz Nowotny i Władysław Dudziński, a od 1916 r. do 1923 r. sam Władysław Dudziński. W tym czasie browar zaczął przeżywać swoją drugą młodość, zatrudniał średnio ok. 10 pracowników i był jedynym tego typu przedsiębiorstwem w powiecie. Z biegiem lat przekształcał się z obiektu czysto produkcyjnego też w ośrodek życia towarzyskiego. W 1911 r. otworzono w nim restauracje i kawiarnię z bilardem, której właścicielami byli kolejno: Kazimierz Nowotny i Władysław Dudziński, Michał Wandzielak, Franciszek Szponder, a od 1932 r. Maria Zawiła.

Po okresie radykalnego wzlotu, przyszedł czas powolnego upadku browaru. W 1902 r. Rada Miejska przekazała jego dwie frontowe piwnice pod budowę gmachu Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. Stan techniczny budynku, z przeciekającym dachem i popękanymi murami, pozostawiał wiele do życzenia. W 1913 r. „Gazeta Podhalańska” pisała: „…Piwo nowotarskie jest liche. A mogło by być lepsze, a nawet znakomite, gdyby nareszcie przeprowadzono rekonstrukcję urządzeń w tym browarze. Wszak to już rudera, grożąca zawaleniem”. Ostatecznym ciosem był austriacki zakaz używania jęczmienia do produkcji słodu, wydany w czasie I wojny światowej. Rada Miejska podejmowała próby remontu i modernizacji zakładu. Prowadzenie browaru starano się powierzyć sprawnym piwowarom z innych Polski, ale oferenci, po obejrzeniu zakładu, wyjeżdżali zrezygnowani. Poszczególne części browaru oddawano w dzierżawę. W 1933 r. warzelnia z kotłem została przekazana w ręce Izaaka Wagschala do wyrobu wody sodowej, lodownia trafiła do Szymona Englandera, zaś beczki oddano w komis. Mimo tych ruchów, Zarządowi Miasta nie udało się ocalić browaru. W latach 1936–1938 nowotarżanie rozebrali zabudowania i po zakładzie mającym odległe tradycje nie zostało prawie nic.

Co ciekawe, cegły z rozebranego budynku były wykorzystywane przez mieszkańców i zapewne do dzisiaj stanowią część ich domów. W zbiorach muzeum znajduje się jeszcze jedna pamiątka po starym browarze – jest nią butelka z ciemnozielonego szkła, a na niej tłoczony napis: „W. Dudziński browar Nowy Targ. Własność niesprzedajna”. Właśnie z takich pojemników przodkowie dzisiejszych nowotarżan wypijali piwo w czasach świetności browaru."

[Kałusz]

Ciekawa jest ta wzmianka na końcu artykułu o butelce z ciemnozielonego szkła - dotychczas znałem tylko brązowe, dwa wzory półlitrówek z różnym układem napisów.

[Cooper]

No to masz Kałusz powód by będąc kiedyś w okolicy odwiedzić to muzeum i zweryfikować osobiście tą informację. Inna sprawa że niektóre butelki mają kolory które ciężko jednoznacznie przyporządkować jako brąz lub zieleń i może akurat ta nowotarska z muzeum ma taki odcień tak określony przez któregoś z muzealników.

[Krzysiu]

Wyjątkowo chaotyczny ten artykuł. Wystarczy zestawić dwa zdania:

-Browarem zarządzali kolejni dzierżawcy: Salomon Goldman, spółka Kazimierz Nowotny i Władysław Dudziński, a od 1916 r. do 1923 r. sam Władysław Dudziński. W tym czasie browar zaczął przeżywać swoją drugą młodość, zatrudniał średnio ok. 10 pracowników i był jedynym tego typu przedsiębiorstwem w powiecie.

- W 1913 r. „Gazeta Podhalańska” pisała: „…Piwo nowotarskie jest liche. A mogło by być lepsze, a nawet znakomite, gdyby nareszcie przeprowadzono rekonstrukcję urządzeń w tym browarze. Wszak to już rudera, grożąca zawaleniem”.

[Niedzwiadek14]

Ciekawa jest ta wzmianka na końcu artykułu o butelce z ciemnozielonego szkła - dotychczas znałem tylko brązowe, dwa wzory półlitrówek z różnym układem napisów.

Jest jeszcze 3 ze zbioru Kolegi Motyla