Historia browarnictwa w Starogardzie - Stolicy Kociewia

[Simon]

Warzenie piwa w Starogardzie Gdańskim - Stolicy Kociewia
1618 - miasto uzyskuje prawo wyszynku piwa we wsiach królewskich
1627 - prawo do sprzedaży piwa w publicznych gospodach
Do czasu aneksji przez króla pruskiego w Starogardzie działało 61 browarów.
W 1865 roku powstał największy w mieście browar. Założyli go: Isaak Goldfarb, H.A. Winkelhuasen, J.Radtke.
Warzono było piwo pojedyncze albo puckie. Interes szedł świetnie dopóki nie rozbudowały się browary w Gdańsku, Braniewie, Elblągu.
Modernizacja browaru nastąpiła w roku 1895. W 1910 Browar zaczął również produkcję wody sodowej i lemoniady.
W 1912 roku Browar przeistoczył się w Browar Obywatelski sp. z o.o.
Dyrektorami Browaru byli: 1879 - 1906 Modard Wartus, 1906 - 1920 Otton Raudies
Cytat z historii miasta Jana Buchholza ( "Królewskie Miasto Starogard - stolica Kociewia" ) z 1925 r.:
"I piwo starogardzkie obecnie opierać się musi konkurencji obcej. Wielki browar gdański urządził w miejscu składnicę i dowozi piwo autobusami.. Czy ono lepsze, miałbym wątpić. Piwo nasze dotąd wywyższane było ponad piwa miast sąsiednich ! I dlaczego prawie piwo gdańskie w naszem mieście tak wielki popyt znajduje Zdaje się, żę i w tym przypadku przysłowie nasze rację ma: Obce chwalicie swego nie znacie!"

[Jerzy1960]

13 sierpnia 1979 roku odwiedziłem nieczynny już wtedy browar w Starogardzie Gdańskim. Zrobiłem kilka czarnobiałych zdjęć, postaram się wstawić je do galerii. Z rozmów z byłymi pracownikami dowiedziałem się , że piwo w browarze przestano warzyć pod koniec 1969 roku. Na początku 1970 roku sprzedawano piwo uwarzone w 1969 roku. Póżniej młode piwo przywożono z Gdańska, leżakowano i rozlewano. Definitywnie browar zakończył działalność z końcem 1976 roku. Warzelnia wymagała modernizacji, zamontowano nową ale nie zdążono jej uruchomić ponieważ zapadła decyzja likwidacji browaru. Nową warzelnię wymontowano i przewieziono prawdopodobnie do Lwówka Śląskiego.

[Jerzy1960]

Obiecane 6 zdjęć.

http://www.browar.biz/galeria.php?id=5597

http://www.browar.biz/galeria.php?id=5598

http://www.browar.biz/galeria.php?id=5599

http://www.browar.biz/galeria.php?id=5600

http://www.browar.biz/galeria.php?id=5601

http://www.browar.biz/galeria.php?id=5602

[ART]

Komunikat administracyjny. STOP. Proszę sobie nie nabijać postów. STOP. Wbrew pozorom 6 linków zmieści się w jednym poście. STOP.

[Pendragon]

I prawie nic się przez te 27 lat nie zmieniło w wyglądzie budynków po browarze
Przez jakiś czas (nie mam pojecia do kiedy, napewno w latach 80) produkowano tam oranżade. A jeszcze do niedawna w "doklejonym" budyneczku (obok wspołczesnych okien widocznych na niektórych zdjęciach) produkowano syfon - prywatna inicjatywa. W tej chwili chyba nawet tego zaprzestano, tak mi sie przynajmniej wydaje. Ech, a jakieś kilkanaście lat temu robiąc remont wywalilem na smietnik kilka butelek z naklejkami z tego browaru..."spuścizna" po dziadku...no cóż...

[brzeczka]

W 1924 browar starogardzki posiadał 9,41 % rynku pomorskiego (udział w produkcji) i warzył 6682 hl piwa, w 1929 było to odpowiednio 8,69 % i 10174,35 hl.
Źródło: Izba Przemysłowo-Handlowa w Gdynii; Sprawozdanie za rok 1930, s. 45; S. Nowakowski, Geografia gospodarcza Polski zachodniej, tom II, Poznań 1930, s. 369 i 372
Spisane za: Roman Dąbrowski, Browarnictwo Pomorskie w latach 1920-1939, Przegląd Zachodniopomorski, tom V (XXXIV), rok 1990, zeszyt 1.

[huanghua]

Doszły mnie dziś słuchy, że browar w Starogardzie Gdańskim (lub to co po nim pozostało) jest wystawione na sprzedaż.

[Pendragon]

Wiem tylko, że młyny (a w zasadzie też to co po nich zostalo), mieszczące się naprzeciwko dawnego browaru, bądą miały nowego wlaściciela. Tzn. już go chyba mają bo jest mowa o wznowieniu produkcji. Może ten ktoś wykupił i działkę z browarem. A może sprawa browaru to akcja w ramach rewitalizacji starego miasta?

[huanghua]

(...)A może sprawa browaru to akcja w ramach rewitalizacji starego miasta?

Daj Bóg.
Tak jak to ma miejsce w gniewskich spichlerzach.

[Pendragon]

Daj Bóg.
Tak jak to ma miejsce w gniewskich spichlerzach.

Nie byłbym taki tego pewien. Starogard to nie Gniew. U nas się to robi inaczej, a mianowicie tak:

http://www.kociewski.pl/news.php?id=108

Jedyna nadzieja, to że zburzono faktycznie szpetny budynek, którego wieku nie potrafię określić (lata 60-70), ale zabytkiem to on nie byl I jest to całkiem blisko browaru - w stosunku do niego to na przeciwnym końcu kanału.

[Pendragon]

Na stronie starogardzkiego ratusza można znaleźć plik .pdf z koncepcją rewitalizacji Starego Miasta, w tym terenów browaru. Pozwolę sobie zacytować fragment o browarze.
Plik dostępny jest tutaj

Propozycje działań dla terenu po browarze:
Dla terenów browaru zaleca się wprowadzenie funkcji centrotwórczych, usług
komercyjnych bądź kulturalnych, poprzez:
- adaptację istniejącego budynku, i połączenie go przeszkleniem z obiektem
bezpośrednio nad kanałem (wariant I), lub
- wyburzenie istniejącej zabudowy, i zlokalizowanie w tym miejscu nowego
obiektu, nowoczesnej architektury (wariant II)
Na terenie dawnego browaru należy ze szczególną starannością opracować
zagospodarowanie terenu, tak, aby wygospodarować trochę przestrzeni
publicznych, których w tamtym rejonie ewidentnie brak. Proponujemy utworzenie
ciągu pieszego - przestrzeni publicznej - bezpośrednio nad kanałem, aby
wykorzystać potencjał wody w mieście (patrz projekt "Reaktywacja trasy wodnej").
Ze względu na lokalizację, wydaje się iż odpowiednią funkcją dla nowego - bądź
adaptowanego - obiektu byłoby tzw. leisure center - centrum rozrywki. Chodzi tu o
połączenie typowego centrum rozrywki (gry, bowling, sala taneczna etc.) z
modułem sportowo-rekreacyjnym (fitness, siłownia, odnowa biologiczna etc.).
Funkcja taka uzupełniałaby funkcję hotelową - w razie jej wprowadzenia - w ul.
Kanałowej, oraz miałaby swoje uzasadnienie w bliskości obiektów OSiR.
Przy opracowywaniu projektu zabudowy należy chronić ekspozycję zespołu Młynów
od strony ul. Kanałowej.

I jeszcze wizualizacje tego co ma powstać na terenie browaru w dwóch wariantach (I - pozostawienie starych budynków, II - rozbiórka i budowa nowego kompleksu):

[huanghua]

Ooooo jojoj
Codziennie przejeżdżam tym zawijasem, a tu takie plany.

[Pendragon]

A może ktoś jest chętny na kupno browaru? Cena to tylko 2.200.000 zł. Najlepiej niech otworzy tam od razu minibrowar
http://www.contrakus.pl/index4.html (punkt 3) - Są też tam fotki, warto zobaczyć jak dzisiaj wygląda browar.

[Pendragon]

Trochę szkoda starogardzkiego browaru

Aż trudno w to uwierzyć, ale obecnie w Polsce spożywa się ok. 90 litrów piwa/osobę/rok, czyli trochę ponad średnią europejską. Ten lubiany trunek wyrabiano również i w Starogardzie. Jego początki sięgają korzeniami do średniowiecza i tradycji piwowarów. W źródłach pisanych pierwsza wzmianka o istnieniu browaru pochodzi z końca XII wieku. Zapewne też piwowarzy zamieszkiwali przy ul. Browarowej, która pozostała do dzisiaj. Już od XIX wieku jednak nie warzy się piwa, a od 1975 browar starogardzki przy ul. Tczewskiej 7/9 przestał funkcjonować.

Władca Pomorza książę Grzymisław podarował Zakonowi Joannitów w 1198 również i browar. Na kupieckim szlaku wzrastała liczba karczm i zajazdów, wzrastał więc i popyt na piwo. Krzyżacy po rozbudowie miasta sprowadzali i osiedlali w nim chętnie rozmaitych rzemieślników i rękodzielników: piekarzy, rzeźników, szewców, krawców, obdarzając ich licznymi przywilejami. Byli wśród nich i piwowarzy, którzy wykazywali się nie lada zręcznym warzeniem piwa. Po przejściu Pomorza do Korony Polskiej również i królowie polscy chętnie przywileje piwowarskie nadawali. Zygmunt III zezwolił na sprzedaż piwa starogardzkim piwowarom, co wpłynęło na rozwój tego cechu. Pod panowaniem Prusaków było w Starogardzie 61 piwowarów. Piwo warzone wówczas było ciemne, słodowe i bezalkoholowe, jako takie przetrwało do lat 30-tych XIX wieku. Zniesiono tylko nadane przywileje i wówczas praktycznie każdy mógł je warzyć i sprzedawać.
W roku 1865 starogardzcy przemysłowcy Izaak Goldfarb, Hermann Aleksander Winkelhausen i J. Radtke założyli browar nazwany Wielkim Browarem. Jego obiekty zbudowane z czerwonej cegły, stanęły na podpiwniczeniach o gotyckich, grubych murach i sklepieniach, wąskich, krętych schodach, na miejscu, gdzie kiedyś (1283) funkcjonował młyn krzyżacki, nad kanałem Wierzycy, przy ul. Tczewskiej. Do 1895 roku urządzenia poruszane były kieratem o zaprzęgu konnym, po czym maszyną parową. Wówczas warzono też tzw. piwo puckie. Miało ono świetny smak i w związku z tym cieszyło się dużym zbytem, aż do czasu, kiedy powstały browary w Gdańsku, Elblągu i Braniewie, gdzie produkowano piwo bawarskie. Piwo starogardzkie nie mogło niestety z nim konkurować, zdecydowano się więc też na produkcję tegoż gatunku piwa. Przedtem jednak musiano przebudować stary browar i sprowadzić nowe maszyny do produkcji. Nastąpiło to w roku 1895, kiedy to znany starogardzki budowniczy Paul Miinchau wybudował nowy browar, a firma Burckhart & Ziegler dostarczyła wewnętrznych urządzeń.
Ale wobec konkurencji interes nie rozwijał się tak świetnie. By dotrzeć do szerszego kręgu odbiorców, powiększono w 1910 roku produkcję o wyrób wody sodowej i lemoniady, z czego wszyscy byli zadowoleni.
W roku 1912 właściciele browaru przekształcili go w Spółkę z o.o. pod nazwą Browar Obywatelski. Każdy wpłacając swój udział mógł do tej spółki należeć. Browarem zarządzał Zarząd i Rada Nadzorcza. Pierwszym dyrektorem był Medard Wartus, a następnie przez 16 lat jego syn, który niestety zmarł w trakcie piastowania tego urzędu, w roku 1920. Do Rady Nadzorczej należeli Otto Winkelhausen i Arie Goldfarb, który po śmierci Otta został prezesem. Interes prosperował do czasów międzywojennych, gdzie obroty zmalały z różnych przyczyn, między innymi spadku wartości pieniądza. Nie chcąc zwalniać zatrudnionych pracowników wprowadzono do obrotu kawę słodową. Po wojnie nie zaniechano produkcji piwa, chociaż oficjalnie upaństwowiony Browar Obywatelski należał do Elbląskich Zakładów Piwowarskich.
Ostatni jego dyrektor Józef Skiba zgromadził pamiątki związane z browarem: kufle, szklanki, zachowała się nawet księga skarbowa z r. 1928. Jak opowiadał dyrektor w latach 60-tych i 70-tych wytwarzano piwo dubeltowe, w butelkach 3/8 tj. 0,375 1 pojemności, typu koźlak o nazwie Bok. Było to piwo składowe, jasne i ciemne, lekkie i mocne, słodowe. Oparte na starej metodzie chłodzenia piwa. Służyły do tego kawały lodu z warstwą izolacyjną trocinami. Piwo wyrabiano z jęczmienia. W tamtych latach produkcja wynosiła ok. 30 tys. hektolitrów.
Do 1970 roku browar pracował praktycznie bez żadnych nakładów inwestycyjnych, aż go w końcu wyeksploatowano, wszystko się sypało. Dalszemu funkcjonowaniu przeszkodziła również sprawa ścieków, zapewne też i rozbudowa browaru elbląskiego. W 1975 roku wywieziono urządzenia, w 78 zakład przejęła PSS Społem.
Od 1980 na terenie browaru przy ul. Tczewskiej 7/9 mieścił się Zespół Budynków Wytwórni wód gazowanych PSS Społem i Pion Techniczno Administracyjny. Nadal więc produkowano wodę gazowaną do lat 90-tych. Obecnie funkcjonuje tam zaopatrzenie. Stare budynki, pozbawione urządzeń, jeszcze się trzymają, pomieszczenia wykorzystywane są na magazyny, na placu są miejsca parkingowe. I tylko stojące samochody świadczą, że zakład funkcjonuje, z dnia na dzień, poza tym bezruch, smutny widok opuszczonych hal, rozebranego komina. Brak perspektyw na przyszłość.
- Teraz w produkcji piwa chodzi o szybkość i masowość produkcji. Ten trunek pozbawiony jest duszy, nie ma tego smaku piwa warzonego z zachowaniem najstarszych przepisów — dokończył ze smutkiem były dyrektor browaru.

/ Anna Maria Kowalkowska - Panorama Kociewia 9.05.2008 - www.panoramakociewia.pl /

[Pendragon]

W 104 numerze Ratusza (pisemko samorządowe) na dwóch ostatnich stronach artykuł o starogardzkim browarze. Do poczytania tu>

http://issuu.com/starogard/docs/ratusznr104-2011